ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ

Προειδοποίηση-Παράκληση: Όποιος δεν είναι διατεθειμένος να διαβάσει ένα κείμενο ακριβώς 3.411 λέξεων που κατά 79,03% δεν αποτελεί άρθρο γνώμης να μην χασομερήσει προχωρώντας στην επόμενη παράγραφο.

Όταν αναφερόμαστε στο Άξιον Εστί σκεφτόμαστε την ποίηση του Ελύτη, τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, τη συγκλονιστική συναυλία του Αυγούστου του 1977.  Μαγικός Αυλός και Μότσαρτ, Θεωρία της Σχετικότητας και Αϊνστάιν, ραδιενέργεια και Μαρί Κιουρί, πενικιλίνη και Αλεξάντερ Φλέμινγκ, σεισάχθεια και Σόλωνας, ιδέες, θεωρίες, έργα τέχνης, επιστημονικές ανακαλύψεις, ορισμένες φορές οι ίδιες οι απλές καθημερινές λέξεις, συνοδεύονται από τον δημιουργό τους και ταυτοποιούνται με αυτόν.  Και τι σχέση έχουν όλα αυτά με ένα άρθρο για την ποσοτική χαλάρωση;

Ο Umberto Eco θέτει ως σκοπό του βιβλίου «Θεωρία Σημειωτικής» την διερεύνηση κάθε φαινομένου σημασίας και/ή επικοινωνίας ορίζοντας ότι «η σημειωτική μελετά κάθε πολιτισμική διαδικασία ως διαδικασία επικοινωνίας».  Ως σημείο ορίζεται «οτιδήποτε μπορεί με βάση μία ήδη εδραιωμένη κοινωνική σύμβαση να εκληφθεί ως κάτι που υποκαθιστά κάτι άλλο».  Η κωδικοποίηση των σημείων, η μία και μόνο λέξη, επιτρέπει την εκκίνηση της διαδικασίας επικοινωνίας.  Από τη σημειωτική θεωρία της επικοινωνίας μεταπηδάμε στη σημειωτική της σημασίας.  Η κωδικοποίηση των σημείων αποκτά σημασιολογική ισχύ όταν μία πηγή εκπέμπει ένα σήμα προς κάποιον προορισμό και ταυτόχρονα υποκινεί την ερμηνευτική αντίδραση του παραλήπτη.  Υπό αυτό το πρίσμα ο πομπός θα μπορούσε κατά μία έννοια να υποκινήσει και να οριοθετήσει την ερμηνευτική διαδικασία προσδίδοντας σε όλους τους παραλήπτες την ίδια σημασία για το σήμα, κοινώς η τέχνη της χειραγώγησης.  Ας αφήσουμε τον πρόλογο για να μπούμε στο θέμα!

Οι λέξεις «ποσοτική χαλάρωση», ως σημεία που έχουν εδραιωθεί επικοινωνιακά, τι υποκαθιστούν στο συλλογικό μας υποσυνείδητο, στις οικονομικές μας φαντασιώσεις;  Πώς τις αντιλαμβανόμαστε;  Ως το «κόβει χρήμα η κεντρική τράπεζα;».  Ως το «λεφτόδεντρο»;   Με τι τις συνδέουμε;  Με το «όραμα» του κλεισίματος της τρέχουσας β’ αξιολόγησης που θα μας επιτρέψει την πρόσβαση στο «λεφτόδεντρο»;  Τί είναι και τί δεν είναι ποσοτική χαλάρωση;  Ποια είναι η προέλευση;  Για ποιόν λόγο επινοήθηκε και με σκοπό να περιγράψει τί ακριβώς;   Από ποιόν;   Έχει εισβάλει στην καθημερινότητα μας ένας όρος που εδραιώθηκε στις αντιλήψεις μας λες και πρόκειται για την πολυαναμενόμενη «επανάσταση» που θα αντικαταστήσει το freddo και το φραπέ!

Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να αποκαταστήσει την πολιτική, οικονομική, τραπεζική, ακαδημαϊκή και δημοσιογραφική εκπόρνευση που έχει υποστεί η έννοια της ποσοτικής χαλάρωσης.  Στο επικοινωνιακό πορνοβοσκείο της σύγχρονης πραγματικότητας διάφοροι πομποί-μαστρωποί θωπεύουν, είτε από άγνοια είτε από ολιγόνοια, τις αντιλήψεις μας, επάνω στους εκμαυλισμένους βωμούς των συμφερόντων τους, δίχως ποτέ να κάνουν την παραμικρή αναφορά, παραπομπή, στο τι είναι η ποσοτική χαλάρωση, δίχως ποτέ να αναφερθούν στον άνθρωπο που την επινόησε.

Στον πρόλογο του Tractatus Logico Philosophicus ο Ludwig Wittgenstein γράφει: «… η αλήθεια των σκέψεων που εκφράζονται εδώ μου φαίνεται απρόσβλητη και οριστική».  Και ποιός άλλος θα μπορούσε να εκφράσει την απρόσβλητη και οριστική αλήθεια για την ποσοτική χαλάρωση εκτός από τον Richard Werner, τον οικονομολόγο που επινόησε και τον όρο;  Το άρθρο αποτελεί την απάντηση του Richard Werner για το τι είναι η ποσοτική χαλάρωση.  Είχε δημοσιευτεί τον Ιούλιο του 2013 στα αγγλικά στο τεύχος 162 της Royal Economic Society.

«ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΩΣΗΣ

 Ενώ τα αποτελέσματα της ποσοτικής χαλάρωσης συνεχίζουν να συζητιούνται, ο Richard Werner[1] εξηγεί την προέλευση του όρου (και μερικές παρανοήσεις γύρω από αυτό).

 Η ποσοτική χαλάρωση (QE) έχει λάβει μεγάλη δημοσιότητα τα τελευταία πέντε χρόνια. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά της παραμένει αμφισβητούμενη.  Επιπλέον, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για το τι συνιστά QE.  Σκοπός αυτής της συνεισφοράς είναι να ανασκοπήσει την προέλευση και τις ποικίλες εφαρμογές της ποσοτικής χαλάρωσης, χρησιμοποιώντας και ως εκ τούτου εξηγώντας το μακροοικονομικό μοντέλο που οδήγησε στην ιδέα.  Η επονομαζόμενη «Ποσοτική Θεωρία της Πίστωσης», είναι αναμφισβήτητα το πιο απλό εμπειρικά θεμελιωμένο μοντέλο που ενσωματώνει το βασικό μακροοικονομικό ρόλο του τραπεζικού τομέα – ένα έργο που καθυστερημένα αναγνωρίζεται ως ζωτικής σημασίας από τους ερευνητές στον απόηχο της κρίσης του 2008.

 1. Η Ποσοτική Θεωρία της Πίστωσης μετά από 20 χρόνια

Παρουσίασα την Ποσοτική Θεωρία της Πίστωσης [Quantitative Theory of Credit – QTC] τον Απρίλιο του 1993, στο ετήσιο συνέδριο της Βασιλικής Εταιρείας Οικονομικών στο York.[2] Το κεντρικό επιχείρημα είναι μια εξίσωση που διχοτομεί τις ανταλλαγές διακρίνοντας μεταξύ των χρημάτων που χρησιμοποιούνται για πράξεις ΑΕΠ [προσδιορίζουν το ονομαστικό ΑΕΠ] και των χρημάτων που χρησιμοποιούνται για πράξεις [που δεν αφορούν το] ΑΕΠ (προσδιορίζουν την αξία των συναλλαγών στοιχείων ενεργητικού).  Το χρήμα δεν ορίζεται ως τραπεζικές καταθέσεις ή άλλα συνολικά μεγέθη αποταμίευσης του ιδιωτικού τομέα. Οι τράπεζες αναγνωρίζονται όχι ως ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές που δανείζουν υπάρχοντα χρήματα, αλλά ως δημιουργοί νέου χρήματος μέσα από τη διαδικασία του δανεισμού.  Η ανάπτυξη απαιτεί αυξημένες συναλλαγές που συμμετέχουν στο ΑΕΠ,  το οποίο με τη σειρά του απαιτεί ένα μεγαλύτερο ποσό των χρημάτων που θα χρησιμοποιηθούν για τις συναλλαγές αυτές.  Το ποσό των χρημάτων που χρησιμοποιούνται για τις συναλλαγές μπορεί να αυξηθεί μόνο αν οι τράπεζες δημιουργήσουν περισσότερη πίστωση.   Οι τράπεζες εφευρίσκουν τα χρήματα που δανείζουν προσποιούμενες ότι οι δανειολήπτες τα έχουν καταθέσει και, συνεπώς πιστώνουν τους [τραπεζικούς] λογαριασμούς [των δανειοληπτών], χωρίς ωστόσο να μεταβιβάζονται οποιαδήποτε χρήματα από αλλού.  Αυτό διευρύνει την προσφορά χρήματος και υποδηλώνει ότι ο ακριβής τρόπος μέτρησης αυτών των χρημάτων είναι η τραπεζική πίστωση.[3]  Μπορεί να επιμεριστεί σε πιστώσεις για πράξεις ΑΕΠ [παραγωγικές] (CR) και πιστώσεις για πράξεις μη-ΑΕΠ (ενεργητικού) [μη παραγωγικές] (CF).  Οι πρώτες κινούν το ονομαστικό ΑΕΠ και οι τελευταίες τις αξίες συναλλαγής των περιουσιακών στοιχείων.  Κάτω από περαιτέρω προϋποθέσεις, καθορίζουν τις τιμές καταναλωτή και περιουσιακών στοιχείων:

(1)  C = C_R + C_F

(2)  Δ(C_R V_R)  = Δ(P_R Y)

(3)  Δ(C_F V_F ) = Δ(P_F Q_F)

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του μοντέλου είναι ότι δεν υποθέτει τέλεια πληροφόρηση – μια θεμελιώδη προϋπόθεση για την εκκαθάριση της αγοράς.  Ως αποτέλεσμα, δεν ισχύει η προσδοκία ότι οι αγορές βρίσκονται  σε ισορροπία. Στη συνέχεια, ισχύει «η αρχή της έλλειψης” [short-side principle].  Λαμβάνοντας υπόψη τη σταθερή ζήτηση πιστώσεων και τον περιορισμό τους [credit rationing) από τις τράπεζες (λόγω των ζητημάτων που προσδιορίζονται στο Stiglitz και Weiss, 1981), η προσφορά της πίστωσης είναι σε έλλειψη [short side].[4]

Αυτό το απλό μοντέλο εξηγεί μια σειρά από εμπειρικές ανωμαλίες, συμπεριλαμβανομένης της συχνά αναφερθείσας έλλειψης εμπειρικής σημαντικότητας ή του «σωστού σήματος» των επιτοκίων, ως επεξηγηματικής μεταβλητής της οικονομικής δραστηριότητας (τα επιτόκια δεν είναι η αιτία της ανάπτυξης^. δεν εμφανίζονται στο μοντέλο)^.  της «μείωσης της ταχύτητας» [της κυκλοφορίας του χρήματος], η οποία οφείλεται στην παραμέληση των συναλλαγών των περιουσιακών στοιχείων στην πρότυπη ποσοτική εξίσωση^.  του γιατί οι μειώσεις των επιτοκίων και η  ιστορικών διαστάσεων δημοσιονομική επέκταση απέτυχαν να προκαλέσουν μια παρατεταμένη ανάκαμψη στην Ιαπωνία (τα επιτόκια δεν προκαλούν ανάπτυξη^. η καθαρή δημοσιονομική πολιτική είναι ουδέτερη ως προς την ανάπτυξη, δεδομένου ότι δεν δημιουργεί πίστωση)^.  αυτού που κάνει τις τράπεζες ιδιαίτερες και του πως οι δραστηριότητές τους σχετίζονται με την ανάπτυξη (η δημιουργία χρήματος από αυτές για τις πράξεις ΑΕΠ είναι η αναγκαία και ικανή συνθήκη για την ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ).  Εξηγεί επίσης τον καθορισμό των τιμών των περιουσιακών στοιχείων και τις «επαναλαμβανόμενες τραπεζικές κρίσεις».

Έτσι, η επίδραση των τραπεζικών πιστώσεων εξαρτάται από την ποσότητα και την ποιότητα τους – η τελευταία ορίζεται από το αν χρησιμοποιείται για μη παραγωγικές συναλλαγές (καταναλωτική πίστη ή συναλλαγές στοιχείων ενεργητικού, που παράγουν μη διατηρήσιμο πληθωρισμό τιμών καταναλωτή και περιουσιακών στοιχείων, αντίστοιχα) ή παραγωγικές συναλλαγές (που δημιουργούν μη πληθωριστική ανάπτυξη ).  Πιστώσεις που χρησιμοποιούνται για παραγωγικές συναλλαγές στοχεύουν στην αύξηση του εισοδήματος και είναι βιώσιμες^.  πιστώσεις για πράξεις περιουσιακών στοιχείων έχουν ως στόχο κεφαλαιακά κέρδη και δεν είναι βιώσιμες.   Όταν η δημιουργία πιστώσεων επιβραδύνεται μετά από μια φούσκα που δημιουργήθηκε από πιστώσεις για πράξεις στοιχείων ενεργητικού, η επακόλουθη πτώση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, οι απώλειες του κεφαλαίου και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια μπορούν να προκαλέσουν με ευκολία μία τραπεζική κρίση (οι τράπεζες έχουν λιγότερο από 10 τοις εκατό κεφάλαια^.  μία πτώση των αξιών του ενεργητικού κατά λίγο περισσότερο από 10 τοις εκατό συνεπάγεται την αφερεγγυότητα των τραπεζών).

 2. Η προέλευση και ο ορισμός του QE

Η Ποσοτική Θεωρία της Πίστωσης δείχνει ότι ούτε οι μειώσεις των επιτοκίων ούτε η δημοσιονομική επέκταση, ούτε η επέκταση των αποθεματικών, ούτε οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις θα είναι σε θέση να επιφέρουν αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ.  Με βάση αυτό το μοντέλο πρότεινα να εφαρμοστεί το 1994 και το 1995 ένας νέος τύπος νομισματικής πολιτικής στην Ιαπωνία, ο οποίος δεν αποσκοπεί στη μείωση της τιμής του χρήματος, ή την επέκταση νομισματικών μεγεθών, αλλά στην επέκταση της δημιουργίας πιστώσεων για πράξεις ΑΕΠ.[5]  Μια και η έκφραση «δημιουργία πίστωσης» θεωρήθηκε δύσκολο να κατανοηθεί στα ιαπωνικά, προτίμησα την κανονική ιαπωνική έκφραση για τη νομισματική τόνωση ( «νομισματική χαλάρωση» ή «χαλάρωση») με τη λέξη «ποσοτική» να δηλώσει ότι «Ποσοτική Χαλάρωση» ορίζεται ως δημιουργία πίστωσης για συναλλαγές ΑΕΠ, που θα οδηγούσε στην ανάκαμψη (Werner, 1995).  «Ποσοτική χαλάρωση», ή «ποσοτική νομισματική χαλάρωση» είναι κυριολεκτική μετάφραση από τα ιαπωνικά των εκφράσεων 量 的 緩和 (ryōteki kanwa) ή 量 的 金融 緩和 (ryōteki kinyū kanwa), kanwa, αντίστοιχα.  Αυτές οι εκφράσεις δεν είχαν μέχρι τότε χρησιμοποιηθεί ως αναφορές για την προσφορά χρήματος, τα τραπεζικά αποθεματικά ή τις καταθέσεις.  Πρότεινα σε πολυάριθμες δημοσιεύσεις την απόκτηση από την κεντρική τράπεζα μη εξυπηρετούμενων στοιχείων ενεργητικού από τις [εμπορικές] τράπεζες για να καθαρίσουν οι ισολογισμοί τους [των τραπεζών], ότι θα πρέπει να εισαχθεί εκ νέου το επιτυχημένο σύστημα της «καθοδήγησης» [guidance] των τραπεζικών πιστώσεων, ότι οι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας θα πρέπει να χαλαρώσουν και όχι να αυστηροποιηθούν , και ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να εκκινήσει τη δημιουργία τραπεζικών πιστώσεων και έτσι να δώσει το έναυσμα για μια ταχεία ανάκαμψη σταματώντας την έκδοση ομολόγων και αντί αυτών να συνάψει συμβάσεις δανείων με τις εμπορικές τράπεζες (π.χ. Werner, 1998).

Τα άρθρα μου προκάλεσαν κατάπληξη μεταξύ οικονομολόγων διαφορετικών σχολών σκέψης.  Κεϋνσιανοί, όπως ο Richard Koo, αμφισβήτησαν ότι χρειάζεται κάθε είδους περαιτέρω νομισματική τόνωση και ότι η δημοσιονομική πολιτική από μόνη της θα ήταν αναποτελεσματική.  Η κυβέρνηση άκουσε τον κ Koo, και η Ιαπωνία συνέχισε να επεκτείνει το δημόσιο χρέος της με μαζικά προγράμματα δαπανών, ενώ η πιστωτική επέκταση συνέχισε παραμένει στάσιμη.  Το ίδιο και η οικονομία.  Μονεταριστές, όπως ο Peter Morgan ή ο Άλαν Μέλτζερ, επίσης υποστήριξαν ότι η έλλειψη τραπεζικών πιστώσεων δεν ήταν πρόβλημα και ότι η «ποσοτική χαλάρωση», με τη μορφή της δημιουργίας πιστώσεων δεν ήταν απαραίτητη.  Αντί αυτού, υποστήριξαν ότι η επέκταση των αποθεματικών των τραπεζών στην κεντρική τράπεζα θα κάνει τη δουλειά. Αλλά η μαζική επεκτάση των αποθεματικών απέτυχε να έχει οποιαδήποτε επίπτωση, και λόγω της στασιμότητας των τραπεζικών πιστώσεων η οικονομική ανάπτυξη παρέμεινε κάτω από τις δυνατότητές της για το μεγαλύτερο μέρος της επόμενης δεκαετίας.  Οι οικονομολόγοι της προσφοράς και οι υπερασπιστές των μοντέλων των πραγματικών επιχειρηματικών κύκλων υποστήριξαν ότι η έλλειψη τραπεζικών πιστώσεων δεν θα μπορούσε να είναι το πρόβλημα –  στο φινάλε, τα μοντέλα τους δεν περιλαμβάνουν τις τράπεζες!  Προειδοποίησα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 ότι η δημοσιονομική επέκταση που χρηματοδοτείται από την έκδοση ομολόγων ήταν πιθανό να εκτοπίσει την ιδιωτική ζήτηση, ότι η επέκταση των αποθεματικών των τραπεζών δεν θα έχει καμία επίπτωση μια και τα αδρανή αποθεματικά δεν μεταφράζονται σε αύξηση των τραπεζικών πιστώσεων όταν οι τράπεζες αποφεύγoυν τον κίνδυνο, και ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αν είναι σε θέση να αυξήσουν την παραγωγικότητα (που είναι αμφίβολο) απλώς θα ενισχύσουν τη δυνητική ανάπτυξη, ενώ η οικονομία της Ιαπωνίας είχε παραμείνει σε ύφεση λόγω της έλλειψης ζήτησης.

Ενώ οι συστάσεις μου δεν εισακούστηκαν, ο όρος που χρησιμοποίησα έπιασε.  Οι επικριτές και από τα κεϋνσιανά και από τα μονεταριστικά στρατόπεδα άρχισαν να επαναπροσδιορίζουν το QE ως επέκταση των τραπεζικών αποθεματικών – παρά το γεγονός ότι επιχειρηματολογούσα ότι μια τέτοια πολιτική δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει.   Ένα νέο όνομα για μια παλιά πολιτική ήταν πιθανό να προκαλέσει σύγχυση μόνο.

Αρχικά, η Τράπεζα της Ιαπωνίας αρνήθηκε να υιοθετήσει αυτό το διαστρεβλωμένο ορισμό της ποσοτικής χαλάρωσης.  Υποχώρησε το 2002-3, υιοθετώντας την έκφραση QE για να αναφερθεί στην επέκταση των τραπεζικών αποθεματικών και, παρά το ότι υποστήριζε συχνά και ορθά ότι μια τέτοια πολιτική δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει, την υιοθέτησε για πέντε χρόνια, αρχής γενομένης από το Μάρτιο του 2001.  Τη στόχευση των τραπεζικών αποθεματικών [bank reserve targeting] είχαν δοκιμάσει η Τράπεζα της Αγγλίας και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 1980, αλλά εγκαταλείφθηκε ως αποτυχία.  Ο γρίφος ήταν γιατί η Τράπεζα της Ιαπωνίας, παρά την υποστήριξη  των επιχειρημάτων μου ότι η επέκταση των αποθεματικών δεν θα λειτουργούσε, επέλεξε να την υιοθετήσει, ενώ ταυτόχρονα της έδωσε τον όρο μίας πολιτικής που υποστήριξα ότι θα είναι επιτυχής.  Το αποτέλεσμα σίγουρα αμαύρωσε την ιδέα της ποσοτικής χαλάρωσης.  Το 2006, η Τράπεζα της Ιαπωνίας ανακοίνωσε ότι εγκατέλειψε την «ποσοτική χαλάρωση» αφού, προβλέψιμα, δεν είχε αποδειχθεί επιτυχής.

3. QE, QTC, και πώς να σταματήσουν οι υφέσεις μετά τις κρίσεις

Αυτό δεν εμπόδισε την Τράπεζα της Αγγλίας από την υιοθέτηση μιας παρόμοιας πολιτικής τον Μάρτιο του 2009, με την παραλλαγή ότι η απόκτηση ομολόγων θα γίνονταν από τον μη τραπεζικό ιδιωτικό τομέα.  (μία από τις προϋποθέσεις που είχα αναφέρει τη δεκαετία του 1990 για τις αγορές ομολόγων από την κεντρική τράπεζα).  Ακόμη καλύτερο θα ήταν να ενισχυθεί η τραπεζική πίστωση, κατευθύνοντας τις οποιεσδήποτε αγορές περιουσιακών στοιχείων από την κεντρική τράπεζα σε  μη εξυπηρετούμενα τραπεζικά στοιχεία ενεργητικού.  Ως εκ τούτου, το QE τύπου Ηνωμένου Βασιλείου απέτυχε επίσης  μια και η τραπεζική πιστωτική επέκταση παρέμεινε στάσιμη (Lyonnet και Werner, 2012).  Εν τω μεταξύ, ο Ben Bernanke, ο οποίος συμμετείχε στις συζητήσεις για την ιαπωνική πολιτική στη δεκαετία του 1990, φαινόταν να έχει ακούσει πιο προσεκτικά: Τον Ιανουάριο του 2009 σε μία ομιλία του στο LSE, επέμεινε ότι η Fed δεν είχε εμπλακεί της  σ’ ένα QE τύπου Τράπεζας της Ιαπωνίας, αφού η επέκταση των αποθεματικών δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει, και αντί αυτού ακολούθησε μια πολιτική, στοχεύοντας  πιο άμεσα στην πίστωση, την οποία αποκάλεσε «πιστωτική χαλάρωση».  Αυτό φάνηκε να μας επαναφέρει πίσω στην αρχική έννοια της ποσοτικής χαλάρωσης.  Και οι αγορές των μη εξυπηρετούμενων τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων των ΗΠΑ φάνηκε να κάνουν τη δουλειά τους επιτρέποντας στις τράπεζες να δημιουργήσουν εκ νέου πίστωση (με την πιστωτική επέκταση να φτάνει πάνω από 5 τοις εκατό από τις αρχές του 2013, και με την αμερικανική οικονομία να ανακάμπτει).

Εν τω μεταξύ, η Τράπεζα της Αγγλίας και το Υπουργείο Οικονομικών [του Ηνωμένου Βασιλείου] άρχισαν να αναγνωρίζουν ότι οι πολιτικές που στοχεύουν πιο άμεσα στη δημιουργία τραπεζικής πίστωσης είναι πιο κατάλληλες: Το πρόγραμμα «Χρηματοδότηση για Δάνεια» [Funding for Lending Scheme – FLS]  μνημονεύει μια έννοια κλειδί από την Ποσοτική θεωρία της Πίστωσης, δηλαδή ότι μια επιτυχημένη πολιτική ποσοτικής νομισματικής τόνωσης πρέπει να έχει «σχεδιαστεί για να παρακινήσει τις τράπεζες και τους στεγαστικούς συνεταιρισμούς να ενισχύσουν το δανεισμό τους προς τα νοικοκυριά του Ηνωμένου Βασιλείου και τις ιδιωτικές μη χρηματοοικονομικές εταιρείες – την” πραγματική οικονομία “» ή το CR της εξίσωσης (2).[6]  Επιπλέον, για το FLS οι αρχές υιοθέτησαν σχεδόν τον ίδιο ορισμό περί των τραπεζικών πιστώσεων προς την πραγματική οικονομία που είχε υποβληθεί στην Τράπεζα της Αγγλίας το 2011, όταν το QTC εφαρμόστηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο (δημοσιεύθηκε ως Lyonnet και Werner, 2012).  Στην εργασία αυτή δείξαμε ότι η «ποσοτική χαλάρωση» Τράπεζας της Αγγλίας είχε αποτύχει στο να έχει έναν αντίκτυπο στη δημιουργία τραπεζικών πιστώσεων, παρά το ότι η δημιουργία τραπεζικών πιστώσεων για πράξεις ΑΕΠ παρέμεινε ο κύριος προσδιοριστικός παράγοντας της αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ.  Δυστυχώς, δεν είναι σαφές ότι το FLS θα λειτουργήσει.  Η άμεση στόχευση της δημιουργίας τραπεζικών πιστώσεων από την κεντρική τράπεζα, η ελαστικοποίηση και όχι η αυστηροποίηση των κανόνων κεφαλαιακής επάρκειας και, πάνω απ ‘όλα, η αλλαγή της μεθόδου χρηματοδότησης του δανεισμού του δημόσιου τομέα από την έκδοση ομολόγων σε δανεισμό από τις τράπεζες, παραμένουν ασφαλέστερα στοιχήματα.  [η έμφαση δική μου]

Το ίδιο ισχύει και για την Ευρώπη. Οι συρρικνώσεις του ονομαστικού ΑΕΠ, η ανεργία ρεκόρ και οι εταιρικές πτωχεύσεις στην Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ελλάδα οφείλονται στις πιστωτικές συρρικνώσεις.  Οι κυβερνήσεις μπορεί να το τελειώσουν αυτό υιοθετώντας πραγματική ποσοτική χαλάρωση, με τον πιο εύκολο τρόπο να είναι η διακοπή έκδοσης ομολόγων και ο δανεισμός από τις τράπεζες των χωρών τους.  Αυτό θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ελκυστικό, δεδομένου ότι οι αποδόσεις των ομολογιακών εκδόσεων έχουν πιεστεί πολύ πέρα από το βασικό επιτόκιο δανεισμού για τραπεζική πίστωση.  Αλλά ίσως πρέπει οι νέοι Ιάπωνες ηγέτες – ο καλοπροαίρετος νέος Πρωθυπουργός και ο Διοικητής της κεντρικής τράπεζας – να δείξουν επιτέλους στον κόσμο πώς μπορεί να λειτουργήσει η πραγματική ποσοτική χαλάρωση που προτάθηκε πριν από είκοσι χρόνια.[7]  Γι ‘αυτό, όμως, πρέπει να αναπροσανατολιστεί η συνεχής έμφαση υπέρ των αποθεματικών των τραπεζών στην έμφαση υπέρ της άμεσης στόχευσης των τραπεζικών πιστώσεων.»

Εάν φτάσατε έως εδώ και έχετε διαβάσει το μεταφρασμένο στα ελληνικά άρθρο-απάντηση του Richard Werner θα πρέπει να αναρωτηθείτε εάν η πολιτική που ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με τις μαζικές παρεμβάσεις στην αγορά ομολόγων πληροί τις προϋποθέσεις της ποσοτικής χαλάρωσης.  Αυτό που συμβαίνει δεν είναι ποσοτική χαλάρωση.  Είναι μία δίχως στόχευση παρέμβαση της ΕΚΤ που δεν αφορά μη εξυπηρετούμενα στοιχεία ενεργητικού των τραπεζών δίχως να τις υποχρεώνει να αυξήσουν τις χορηγήσεις για παραγωγικές συναλλαγές που αυξάνουν τα ονομαστικό ΑΕΠ, ενώ ταυτόχρονα επεκτείνονται τα τραπεζικά αποθεματικά σ’ ένα περιβάλλον που δεν αντικαθίσταται η έκδοση χρέους από τις αγορές ομολόγων με την τραπεζική πίστωση και δεν ελαστικοποιούνται οι κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας.  Μπορεί ο οποιοσδήποτε να έχει ενστάσεις και διαφωνίες για το εάν η πολιτική που πρότεινε ο Werner θα ήταν αποτελεσματική ή όχι, για το εάν η πολιτική που ακολουθεί η ΕΚΤ θα αποδειχθεί ευεργετική για την ανάπτυξη ή όχι.  Πάντως ποσοτική χαλάρωση δεν είναι.

Το Άξιον Εστί το έγραψε ο Ελύτης, κανένας άλλος.  Ο Werner επινόησε την Ποσοτική Χαλάρωση, οι κάποιοι άλλοι και Σία την «Ποσοτική Χαλάρωση».  Ας βρεθούν άλλοι όροι για να περιγράψουν την υφιστάμενη πολιτική.  Ας σταματήσουμε ως άλλοι απολίτιστοι «πορνοβοσκοί» να εκπέμπουμε σημεία-σήματα που καθορίζουν επικοινωνιακά το ερμηνευτικό πλαίσιο των δεκτών στηριγμένοι στην «εκπόρνευση» και διαστρέβλωση των ιδεών!

 

Νίκος Καρατσόρης

facebook: https://www.facebook.com/nikolaos.karatsoris

twitter: https://twitter.com/NikosKaratsoris

e-mail: nikoskaratsoris@gmail.com

 ————————————————————————-

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Richard A. Werner, D.Phil. (Oxon), είναι καθηγητής Διεθνούς Τραπεζικής στο University of Southampton Management School και Διευθυντής του Centre for Banking, Finance and Sustainable Development.  Είναι επίσης μέλος του Σκιώδους Συμβουλίου της ΕΚΤ και συμβουλεύει θεσμικούς επενδυτές. Email: werner@soton.ac.uk

[2] Werner (1992). Κρίθηκε ευνοϊκά από την Economist (Economist  Focus, 19 Ιουνίου 1993) και δημοσιεύθηκε αργότερα ως Werner (1997c). Από τη σεμνοτυφία της νεότητας μου, μετρίασα τον τίτλο από «ποσοτική θεωρία» σε «ποσότητα θεώρημα»  – ενδεχομένως επηρεασμένος από τις σκληρές παρατηρήσεις από τους κριτές οι οποίοι μετά βίας φαινόταν έτοιμοι για νομισματικά μοντέλα που βασίζονται στη δημιουργία τραπεζικών πιστώσεων ή τις προειδοποιήσεις που εξέπεμπα από το 1991 για την επικείμενη κατάρρευση του ιαπωνικού τραπεζικού συστήματος (Werner, 1991)

[3] Δες Werner, 1997c, 2005, 2012a, b. Επίσης Ryan-Collins et al. (2012)

[4] ΣτΜ :  Απέδωσα τον όρο short side principle ως αρχή της έλλειψης μια και στα οικονομικά της ανισορροπίας η ποσότητα που καθορίζεται από τη μεταβλητή που βρίσκεται σε σχετική έλλειψη.  Ο περιορισμός των πιστώσεων συμβαίνει όταν ο δανειστής, οι τράπεζες στην προκειμένη περίπτωση, προσφέρουν ένα δάνειο που είναι μικρότερο από την ζήτηση του δανειολήπτη σε ένα ορισμένο επίπεδο επιτοκίου.

[5] Π.χ. Werner (1997a, 1997b, 1998).

[6] Δες Bank of England’s Churm et al. (2012).

[7] ΣτΜ: Ούτε αυτό που τελικά συνέβη στην Ιαπωνία με τo Abenomics μπορεί να οριστεί ως ποσοτική χαλάρωση.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Churm, Rohan, Amar Radia, Jeremy Leake, Sylaja Srinivasan and Richard Whisker (2012), ‘The Funding for Lending Scheme’, Bank of England Quarterly Bulletin 2012 Q4, 306-320.

Lyonnet, Victor and Richard A. Werner (2012), ‘Lessons from the Bank of England on ‘quantitative easing’ and other ‘unconventional’ monetary policies’. International Review of Financial Analysis. 25, 1-17

Stiglitz, Joseph E. and Weiss, Andrew (1981). ‘Credit rationing in markets with imperfect information’. American Economic Review, 71(3), 393-410.

Werner, Richard A. (1991). The Great Yen Illusion: Japanese Capital Flows and the Role of Land, Oxford, Institute of Economics and Statistics. Applied Economics Discussion Paper Series, No. 129, December.

Werner, Richard A. (1992). Towards a quantity theory of disaggregated credit and international capital flows. Paper presented at the Royal Economic Society Annual Conference in York, April 1993, and the fifth annual PACAP Conference on Pacific-Asian Capital Markets in Kuala Lumpur, June 1993

Werner, Richard A. (1995). Keiki kaifuku, ryoteki kin’yu kanwa kara. Nihon Keizai Shinbun, Keizai Kyoshitsu, 2 September, p. 26 (in Japanese; English translation at http://www.eprints.soton.ac.uk)

Werner, Richard A. (1997a). Ryoteki kinyu kanwa de keikikaifuku. Nihon Keizai Shinbun, Keizai Kyoshitsu, 26 February.

Werner, Richard A. (1997b). ‘Shinyo Sozoryo’ ga Seicho no Kagi. Nihon Keizai Shinbun, Keizai Kyoshitsu, 16 July.

Werner, Richard A. (1997c). ‘Towards a New Monetary Paradigm: A Quantity Theorem of disaggregated Credit, with Evidence from Japan’, Kredit und Kapital, 30, 276-309.

Werner, Richard A. (2005). New Paradigm in Macroeconomics. Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Werner, Richard A. (2012a), ‘Economics as if banks mattered – A contribution based on the inductive method’, Manchester School, 79, September, 25-35.

Werner, Richard A. (2012b), ‘Towards a new research programme on “Banking and the Economy”- Implications of a quantity equation model for the prevention and resolution of banking and debt crises’, International Review of Financial Analysis, 25, 94-105.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ – ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

Μπορεί ένα συμπληρωματικό μέσο πληρωμής σε παράλληλη κυκλοφορία με το ευρώ να εκβιάσει την ανάπτυξη; Η ιστορία τεκμηριώνει το ΝΑΙ.

Νίκος Καρατσόρης – Η Τράπεζα της Ελλάδας είναι ένας θεσμός ρεντίκολο

Προσκεκλημένος της Φωτεινής Μαστρογιάννη στην εκπομπή Take the money & run ήταν ο κος Νίκος Καρατσόρης, σύμβουλος, ειδικός στο νομισματικό σύστημα.

Ο κος Καρατσόρης αναφέρθηκε αρχικά στη Deutsche Bank και θεωρεί ότι είναι απίθανη η κατάρρευσή της. Ο λόγος είναι ότι αυτοί που συνεργάζονται με τη Deutsche Bank είναι οι μεγαλύτερες συστημικές τράπεζες του κόσμου και η κατάρρευσή της ισοδυναμεί ουσιαστικά με την κατάρρευση του συστήματος.Το ερώτημα όμως που τίθεται, σύμφωνα με τον κο Καρατσόρη, είναι εάν είναι επιθυμητή η διάσωση των τραπεζών με χρήματα των φορολογουμένων.

Τα 40-50 τρις Ευρώ παραγώγων της DB, τα οποία είναι 20 φορές το ΑΕΠ της Γερμανίας, ανήκουν στο σύνολο των 500 τρις που είναι τα παράγωγα σε παγκόσμια κλίμακα. Οι υποκείμενες αξίες των παραγώγων είναι περίπου στα 25 τρις παγκοσμίως και ο πιστωτικός κίνδυνος ανέρχεται στα 2,5 τρις παγκοσμίως.Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στους τραπεζικούς ισολογισμούς τους οποίους ούτε και οι πιο εξειδικευμένοι μπορούν να κατανοήσουν.

Η DB έχει έναν ισολογισμό 1,8 τρις Ευρώ που αντιστοιχεί στο 60% του ΑΕΠ της Γερμανίας, όμως τα μεγέθη με βάση τα οποία υπολογίζεται η κεφαλαιακή επάρκεια κτλ. είναι 400 δις και πάνω σε αυτό το νούμερο υπολογίζεται εάν η τράπεζα έχει πρόβλημα ή όχι.

Το 1^ο Μνημόνιο της Ελλάδας αφορούσε τη διάσωση των γαλλικών τραπεζών και όχι των γερμανικών. Η DB στον ισολογισμό της του 2011 δημοσιεύει έκθεση στον ελληνικό κίνδυνο ύψους 1,6 δις. Το 1^ο Μνημόνιο αφορούσε την ευστάθεια του τραπεζικού συστήματος σε όλη την ΕΕ αλλά και του ίδιου του Ευρώ.

Υπάρχουν δρόμοι ανάπτυξης που περνούν και από τον ιδιωτικό και από τον δημόσιο τομέα. Η Γερμανία έχει δημόσιες αναπτυξιακές τράπεζες και πάνω από 1000 συνεταιριστικές τράπεζες. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα δεν έχει τέτοιες τράπεζες. Στη Γερμανία υπάρχει συνεταιριστική τράπεζα όπου τα Ίδια Κεφάλαια ανέρχονται μόνο σε 300 χιλιάδες Ευρώ. Αντίστοιχα, στην Ελλάδα για να στηθεί μία συνεταιριστική τράπεζα σε επίπεδο νομού τα Ίδια Κεφάλαια πρέπει να είναι 6 εκατομμύρια Ευρώ, σε επίπεδο περιφέρειας 10 εκατομμύρια Ευρώ και σε πανελλαδικό επίπεδο 18 εκατομμύρια Ευρώ.

Στην Ελλάδα, ο Κωστόπουλος το 2000 είχε πει ότι χωράνε 2,5 τράπεζες. Το 2006 σε μία συζήτηση στη Βουλή στην Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων, ο τότε διοικητής της ΤτΕ Γκαργκάνας με αφορμή ένα νομοσχέδιο που αφορούσε το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο των τραπεζών ανέφερε ότι οι μεγάλες τράπεζες θα είναι προετοιμασμένες είπε όμως ότι δεν ήξερε εάν θα ίσχυε το ίδιο για τις μικρές.

Από το 2010 και μετά, με την υπογραφή του Μνημονίου, με νόμο το 2011 καταργήθηκαν οι διατάξεις που αναφέρονταν στο συγκεντρωτισμό των τραπεζών. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι το δεύτερο πιο συγκεντρωμένο τραπεζικό σύστημα στην Ευρώπη ενώ υπάρχουν κανονισμοί στην ΕΕ όπου όταν υπάρχει συγκεντρωτισμός από ένα βαθμό και πάνω θα πρέπει να υπάρχει παρέμβαση για να ανακοπεί η συγκέντρωση. Η Ελλάδα έχει ξεπεράσει κατά πολύ αυτό το βαθμό.

Ο υποτιθέμενος σκοπός ήταν η διατήρηση της ευστάθειας του τραπεζικού συστήματος με αντικειμενικό σκοπό τη χρηματοδότηση της οικονομίας. Όλα αυτά έχουν διαψευσθεί. Πριν από 2 μήνες ο Στουρνάρας μας είπε ότι μέχρι το 2018 οι τράπεζες δεν θα μπορέσουν να βοηθήσουν την οικονομία. Τότε γιατί συγκεντρώθηκε ο τραπεζικός κλάδος;

Είναι αδύνατον να υπάρξουν αναπτυξιακές διέξοδοι χωρίς την ύπαρξη ενός ισχυρού τραπεζικού συστήματος.

Το τραπεζικό σύστημα μοχλεύει τα κεφάλαιά του, υπάρχει ένα ρυθμιστικό πλαίσιο των τραπεζών που είναι το μόνο που βάζει φρένο στην επέκταση των πιστώσεων.

Τα μετρητά στα ταμεία των τραπεζών από τη μέρα που μπήκαμε στο Ευρώ μέχρι σήμερα είναι στο 1,16% κατά μέσο όρο δηλαδή για κάθε 100 Ευρώ οι τράπεζες έχουν καθημερινά στα ταμεία τους το 1,16%.

Στην κορυφή των αιτιών της δημιουργίας της κρίση είναι ο τρόπος με τον οποίο δημιουργείται το χρήμα.Ο τραπεζικός κλάδος δημιουργεί πάνω από το 90-95% του χρήματος παγκοσμίως. Το νόμισμα είναι ιδιωτικό. Παλαιότερα οι καταθέσεις μετατρέπονταν σε χρυσό, σήμερα μετατρέπονται σε χαρτονόμισμα. Αυτή τη στιγμή οι τράπεζες μοχλεύουν ισολογισμούς και κατευθύνουν τα χρήματα σε χρηματοπιστωτικά προϊόντα και όχι στην πραγματική οικονομία.

Μετά την κατάρρευση του κανόνα του χρυσού, το 1987 στον πρώτο κανόνα κεφαλαιακής επάρκειας ορίζονταν ότι για κάθε 100 Ευρώ δανείων, η τράπεζα θα έπρεπε να έχει 8 Ευρώ κεφάλαια. Αυτό το διάστημα σημειώνεται και ένα μεγάλο χρηματιστηριακό κραχ. Το 1996 γίνεται μία μικρή αναθεώρηση των κανόνων της κεφαλαιακής επάρκειας και εισάγεται η έννοια του κινδύνου της αγοράς. «Όλως τυχαίως» το ίδιο διάστημα ξεσπούν η ρωσική και η ασιατική κρίση.

Το 1999 ξεκινά η συζήτηση για την αναθεώρηση της Βασιλείας Ι. Το 2002, το Ecofin ζητά επισήμως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκπονήσει μία μελέτη για τις μακροοικονομικές επιπτώσεις από το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο. Το 2004 εκδόθηκε η οδηγία για τη Βασιλεία ΙΙ. Η Price Waterhouse Coopers, που ανέλαβε την εκπόνηση της μελέτης, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι προτιμότερο να πάμε σε μία ύφεση παρά σε μία καταστροφή αργότερα.

Το νέο πλαίσιο θα οδηγούσε το τραπεζικό σύστημα σε απομόχλευση δηλαδή σε μείωση των ισολογισμών. Τα 510 δις Ευρώ σωρευτικούς ισολογισμούς που είχαν οι ελληνικές τράπεζες το 2009 τώρα ανέρχονται σε 390 δις.Το 2006 ψηφίστηκε το πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ και από το ελληνικό κοινοβούλιο ενώ στις ΗΠΑ δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Η κρίση ξεκίνησε το 2007 στις ΗΠΑ και το 2010 έρχεται μία νέα αναθεώρηση, η Βασιλεία ΙΙΙ, η οποία έχει ορίζοντα εφαρμογής την 1/1/2019. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει περίπτωση να βγούμε από την κρίση πριν από το 2019. Έρχεται η νέα αναθεώρηση των κανόνων το 2010 όπου εκεί πλέον έχει τεκμηριωθεί ότι η εφαρμογή ακόμα πιο αυστηρών κανόνων, οι οποίοι είναι δικαίως πιο αυστηροί, λειτούργησε προκυκλικά δηλαδή ήρθε να εντείνει την κρίση, τόσο το βάθος της όσο και τη διάρκειά της.

Η αιτία της κρίσης παγκόσμια είναι το ρυθμιστικό πλαίσιο των τραπεζών το οποίο από τη μία πλευρά έρχεται να συγκρατήσει τις φούσκες βάζοντας κανόνες και από την άλλη δεν υπάρχει κανένας άλλος περιορισμός στις τράπεζες στο να δημιουργήσουν χρήμα πλην των κανόνων κεφαλαιακής επάρκειας.

Σε αυτό όμως το νομισματικό σύστημα, η απομόχλευση των τραπεζικών ισολογισμών δημιουργεί ύφεση. Το πρόβλημα της Ελλάδας όπως και άλλων χωρών είναι η πίεση των κόκκινων δανείων. Οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να βρουν μία διαχειριστική λύση έτσι ώστε να αφαιρέσουν το βάρος των κόκκινων δανείων από τους τραπεζικούς ισολογισμούς.

Εάν δεν αυξηθεί το χρέος, δεν πρόκειται να υπάρξει ανάπτυξη. Αλλά για να αυξηθεί το χρέος θα πρέπει να υπάρχουν αξιόπιστοι δανειολήπτες. Αξιόπιστοι δανειολήπτες σε μία χώρα με 120 δισεκατομμύρια Ευρώ κόκκινα δάνεια δεν μπορεί να υπάρχουν. Είναι η εφαρμογή των μνημονιακών πολιτικών που ενέτεινε την κρίση.

Στην ΕΕ γνώριζαν ότι η πορεία προς μία νομισματική ένωση δεν θα μπορούσε να επιβιώσει χωρίς την ύπαρξη αντικυκλικών μηχανισμών. Έχουν αφαιρέσει από τα κράτη τη συναλλαγματική πολιτική, τη νομισματική πολιτική, τη δυνατότητα διαμόρφωσης των επιτοκίων και μάλιστα σε ασύμμετρες συνθήκες και όλα αυτά χωρίς την ύπαρξη δημοσιονομικής πολιτικής. Κάτι τέτοιο δεν έχει ξαναγίνει πουθενά.

Οι αναπτυξιακές τράπεζες, που είναι μία λύση, εξαιρούνται από τους κανόνες της κεφαλαιακής επάρκειας και από την εποπτεία του επόπτη. Έχουν τη δυνατότητα να μοχλεύσουν τους ισολογισμούς τους χωρίς δανειοδότηση και να διοχετεύσουν πόρους στην πραγματική οικονομία εντός ΕΕ  και με θεσμική κατοχύρωση.

Στην Ελλάδα υπάρχει η δυνατότητα κεφαλαιοποίησης μίας αναπτυξιακής τράπεζας αλλά η δυνατότητα αυτή απεμπολήθηκε. Με την πρώτη αξιολόγηση του πρώτου προγράμματος πήγαν στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, το έσπασαν στα δύο, υποχρέωσαν το εμπορικό κομμάτι να συμμορφωθεί με τους κανόνες της κεφαλαιακής επάρκειας ενώ έχει εξαίρεση και τα αποθεματικά του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων τα πήραν για να τα βάλουν στην αύξηση κεφαλαίου της ΑΤΕ. Έβαλαν 600 εκατομμύρια στην ΑΤΕ και την πήρε η Πειραιώς με 95 εκατομμύρια και στη συνέχεια διασπάστηκε. Αυτά είναι εγκλήματα!

Η ΤτΕ είναι θεσμός ρεντίκολο. Δεν έχει προστατεύσει καθόλου τα συμφέροντα της χώρας. Έφτασε το ελληνικό κράτος να εγγυηθεί 233 δισεκατομμύρια Ευρώ στις ελληνικές τράπεζες για να μπορούν να αντλούν ρευστότητα μέσω της ΕΚΤ και σήμερα λέμε ότι το ελληνικό κράτος δεν έχει φερεγγυότητα!!!

Ο Προβόπουλος το 2012 μας έλεγε, με το τότε σχέδιο συγχώνευσης της ΕΤΕ – Eurobank ότι θα καταλήξουμε σε τρεις τράπεζες και ότι το τραπεζικό σύστημα θα είναι πολύ ισχυρό και θα βοηθήσει την οικονομία. Ένα χρόνο μετά μας έλεγε να μην περιμένουμε τίποτα μέχρι το 2018. Μα πώς να περιμένουμε όταν με την ύφεση βυθίζεις τον κόσμο στην ανεργία, μειώνεις τα εισοδήματα, εκτοξεύεις τα κόκκινα δάνεια, δημιουργείς πρόβλημα στους τραπεζικούς ισολογισμούς και λες σήμερα ότι θα λύσεις το πρόβλημα των κόκκινων δανείων;

Το εάν ανέβουν ή μειωθούν οι φόροι είναι θέμα ιδεολογίας το ίδιο ισχύει με τους μισθούς και συντάξεις. Δεν είναι αδιάφορο αλλά είναι υποδεέστερο της επίλυσης του προβλήματος των κόκκινων δανείων, είναι υποδεέστερο της δημιουργίας του υπερταμείου και της διασφάλισης ενός αντικυκλικού μηχανισμού.

Στο 70% των προγραμμάτων του ΔΝΤ υπάρχουν τρεις μεταβλητές: αύξηση των φόρων, ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και απελευθέρωση αγορών προϊόντων, υπηρεσιών και κεφαλαίου. Όπου έχουν εφαρμοσθεί τα προγράμματα αυτά υπήρξε και μία παράμετρος που ήταν η υποτίμηση του νομίσματος. Εμείς τα κάναμε όλα αυτά, νόμισμα δεν έχουμε να υποτιμήσουμε και ζητάμε σε ένα τραπεζικό σύστημα το οποίο έχει 120 δισεκατομμύρια Ευρώ κόκκινα δάνεια, με καταθέσεις σήμερα 120 δισεκατομμύρια σε ένα ΑΕΠ που δεν ανέρχεται ούτε σε 180 δις να βρούμε αναπτυξιακή λύση.

Τον παραγωγικό ιστό της χώρας κατέστρεψε η υποκατάσταση της παραγωγής από τις εισαγωγές. Ποιος διοχέτευσε κεφάλαια στην κατανάλωση; Ακόμα και τα ΕΣΠΑ, πακέτα Ντελόρ και Σαντέρ που διοχετεύτηκαν; Το σωρευτικό έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο από το 1994 μέχρι το 2008 ανέρχονταν στα 250 δις. Πού τα βρήκαμε αυτά τα λεφτά;

Υπάρχουν ριζοσπαστικές λύσεις για το ελληνικό πρόβλημα με άμεσα αποτελέσματα. Έχουμε πλουτοπαραγωγικούς πόρους που πρέπει να μετασχηματίσουμε σε παραγωγικό κεφάλαιο. Αυτό που μας λείπει είναι το χαρτονόμισμα.Το πρόγραμμα που ακολουθείται δεν πρόκειται να μας βγάλει από την κρίση γιατί έχει μόνο μέτρα υφεσιακού χαρακτήρα.

Κλείνοντας ο κος Καρατσόρης ανέφερε ότι υπάρχουν ριζοσπαστικές λύσεις οι οποίες όμως απαιτούν μία πιο πατριωτική προσέγγιση ακόμα και εάν αυτό οδηγήσει σε κάποιου είδους ρήξη με την ΕΕ. Θα πρέπει όπως πρώτα να διεκδικήσουμε την αξιοπρέπειά μας ακόμα και εάν αυτό θα σημάνει υποβάθμιση του επιπέδου μας.

ΠΗΓΗ: http://mastroyanni.blogspot.gr/2016/10/blog-post_14.html

 

Την εκπομπή μπορείτε να παρακολουθήσετε στον παρακάτω σύνδεσμο:

 

Φωτεινή Μαστρογιάννη & Νίκος Καρατσόρης Take the money & run 9/10/2016

Περί Χρήματος και Νομισματικού Οικοσυστήματος.

Αυτό που παρακινεί σε ελεύθερη σκέψη δεν μπορεί να μην εμπεριέχει το στοιχείο της δημιουργικής αμφισβήτησης μια και οτιδήποτε μπορεί να νοηθεί αποκλείεται να είναι α-νοησία καθώς κάθε σκέψη έχει σκοπό. Αν λοιπόν η σκέψη και η βούληση σε νομισματικής φύσεως ζητήματα έχουν αποκρυσταλλωθεί στην καθημερινότητά μας διαμέσω νόμων και θεσμών, τι είδους αμφισβήτηση επιδέχονται; Υπάρχει κάποιος απαράγραπτος νόμος που ταυτίζει ένα νόμισμα με ένα κράτος; Γιατί όχι δύο νομίσματα ή και παραπάνω νομίσματα σ’ ένα κράτος; Υπάρχει κάποιος απαράγραπτος κανόνας που ορίζει ότι κάθε κράτος πρέπει να έχει μία εκδοτική αρχή; Γιατί όχι δύο και τρία νομίσματα από δύο ή και παραπάνω εκδοτικές αρχές στο ίδιο κράτος;

Ama-gi ή Ama-ar-gi είναι η πρώτη ανθρώπινη λέξη που ταυτίζεται με την ελευθερία, με την απαλλαγή από τα χρέη.

Το 2015 είναι έτος που «βομβαρδιστήκαμε» από τα μέσα ενημέρωσης για το Plan B, για παράλληλο νόμισμα, για IOU. Χλευάστηκαν έννοιες χωρίς καν να παρουσιαστούν. Εκτοξεύτηκαν κατηγορίες για εσχάτη προδοσία, διενεργήθηκαν ανακρίσεις, μία συμμορία ήθελε να βγάλει τη χώρα από το ευρώ, αυτά ακούγαμε καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Το παράλληλο νόμισμα εξομοιώθηκε με τον προδότη Εφιάλτη που θα έφερνε το γένος στο προθάλαμο της εξόδου από την ευρωζώνη με συνέπειες χειρότερες και από αυτές του βιβλικού κατακλυσμού. Τελικά θα πρέπει να αναρωτηθούμε, τί είναι το χρήμα; Τί είναι το νόμισμα; Τι είναι το IOU; Τι είναι παράλληλο νόμισμα; Τι είναι συμπληρωματικό νόμισμα; Αν η ύπαρξη διαφορετικών λέξεων οφείλεται στην περιγραφή διαφορετικών πραγμάτων, ποιές είναι, αν υπάρχουν, οι διαφορές τους; Γιατί υπάρχουν; Ποιές είναι οι ιδιότητες τους; Ποιος είναι ο ρόλος εθνικών και υπερεθνικών αρχών ως προς το νόμισμα; Ποια είναι τα σημερινά προβλήματα και τελικά τι σχέση έχουν, αν έχουν, με τη νομισματική κυκλοφορία;

Εάν έπρεπε κάποιος να περιγράψει το νομισματικό μακρόκοσμο, δόκιμος ο όρος, αυτός θα αποτελούνταν από νομίσματα, όπως και να τα εννοεί κανείς, από κράτη, από ιδιωτικές και δημόσιες τράπεζες και από άλλες εθνικές και υπερεθνικές αρχές και διεθνείς οργανισμούς. Τα Ηνωμένα Έθνη συγκροτούνται από 193 αναγνωρισμένα κράτη [1] και 2 κράτη παρατηρητές. [2]  Η Κεντρική Τράπεζα των Κεντρικών Τραπεζών, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών [BIS], στην ιστοσελίδα της παραθέτει 190 Κεντρικές Τράπεζες [3] και εθνικές νομισματικές αρχές αλλά μόνο 60 από αυτές είναι μέλη της. [4]  Σε άλλη βάση της BIS απαριθμούνται 182 επίσημες νομισματικές αρχές [5] ενώ υπάρχουν και 27 διεθνείς οργανισμοί οι οποίοι αναφέρονται ως μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα [6] μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν νομισματικές ενώσεις όπως η Δυτικοαφρικανική Οικονομική και Νομισματική Ένωση αλλά όχι η Ευρωπαϊκή Ένωση ή η Ευρωζώνη, πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης όπως η African Development Bank η οποία έχει δική της λογιστική μονάδα αλλά όχι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο [ΔΝΤ] που έχει δική του λογιστική μονάδα ή η Παγκόσμια Τράπεζα που δεν έχει. Ταυτόχρονα στη βάση δεδομένων του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης [ISO] για το πρότυπο ISO 4217:2015, Κωδικοί Νομισμάτων, υπάρχουν 178 διαφορετικοί κωδικοί εκ των οποίων 157 αποτελούν νομίσματα με τον τρόπο που τα αντιλαμβανόμαστε οι περισσότεροι και κυκλοφορούν σε 257 περιοχές οι οποίες δεν είναι κατ’ ανάγκη κράτη. Επίσης ως νομίσματα αναφέρονται 4 πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, παλλάδιο, πλατίνα, άργυρος), το δολάριο επόμενης ημέρας (USN και όχι USD) των ΗΠΑ, τα Ειδικά Τραβηχτικά Δικαιώματα [SDR] του ΔΝΤ, χρηματοδοτικά μέσα και λογιστικές μονάδες. Στον ιστότοπο coinmarketcap.com υπάρχουν 669 διαφορετικά κρυπτονομίσματα με το πιο γνωστό από όλα να είναι το Bitcoin [7] ενώ το 2012 υπήρχαν τουλάχιστον 5,000 διαφορετικά συμπληρωτικά νομίσματα παγκοσμίως. [8]

Αν τα παραπάνω αποτελούν μία σπαζοκεφαλιά δεν είναι ούτε καν η αρχή. Υπάρχει περιοχή που δεν έχει αναγνωριστεί ως κράτος αλλά που σύμφωνα με την BIS έχει Κεντρική Τράπεζα χωρίς να έχει δικό της νόμισμα. (π.χ το Κόσσοβο και άλλοι) Η Ελβετία έχει κατοχυρωμένα τρία διαφορετικά νομίσματα αλλά μόνο ένα εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν 8 εκδοτικές τράπεζες (3 Σκωτία, 4 Β. Ιρλανδία, 1 Αγγλία) αλλά μόνο ένα νόμισμα και μόνο η Τράπεζα της Αγγλίας είναι μέλος της BIS ενώ τα νησιά της Μάγχης έχουν δικές τους ανεξάρτητες νομισματικές αρχές που και αυτές εκδίδουν λίρες αλλά με διαφορετικό καθεστώς από ότι στη Μεγάλη Βρετανία. Η Κίνα έχει δύο διαφορετικές νομισματικές αρχές και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως διπλονομισματική χώρα. Το γουάν που κυκλοφορεί εντός της Κίνας το εκδίδει η People’s Bank of China ενώ το χρηματοοικονομικό γουάν που διαπραγματεύεται στις διεθνείς αγορές και έχει μία σταθμισμένη ισοτιμία ως προς ένα καλάθι νομισμάτων το χειρίζεται η State Administration of Foreign Exchange. Οι αυτόνομες περιοχές του Hong Kong και του Μακάο, ναι μεν ανήκουν στην Κίνα, όμως έχουν δικές τους ανεξάρτητες νομισματικές αρχές με το νόμισμα του Μακάο να έχει σταθερή ισοτιμία με αυτή του Hong Kong που έχει ελεγχόμενη ισοτιμία με το γουάν. Η Σιγκαπούρη και το Μπρουνέϊ έχουν δύο διαφορετικά νομίσματα με διαφορετικές εκδοτικές αρχές αλλά τα νομίσματά τους γίνονται αποδεκτά με κλειδωμένη την ισοτιμία τους ως νόμιμα μέσα πληρωμής στις συναλλαγές χωρίς περιορισμούς και στις δύο χώρες. Το Εκουαδόρ έχει επίσημο νόμισμα το δολάριο αλλά οι συναλλαγές γίνονται με ψηφιακό νόμισμα που εκδίδει η Κεντρική Τράπεζα της χώρας. Η Κούβα έχει μία νομισματική αρχή, υπάρχει όμως το κουβανικό πέσο για εσωτερική χρήση και το μετατρέψιμο πέσο για συναλλαγές εξωτερικού εμπορίου, αν και το τελευταίο θα καταργηθεί. Είναι μία ενδεικτική εικόνα του σημερινού νομισματικού μακρόκοσμου παγκοσμίως. Μπερδευτήκατε; Έχει και παρακάτω.

Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στις νομισματικές ενώσεις όπως της ευρωζώνης όπου μία ομάδα κρατών έχει αποφασίσει να χρησιμοποιεί κοινό νόμισμα. Υπάρχει και η περίπτωση δύο διαφορετικών νομισματικών ενώσεων 14 χωρών της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής που έχουν δύο διαφορετικές Κεντρικές Τράπεζες αλλά το νόμισμα που χρησιμοποιούν είναι ουσιαστικά το γαλλικό φράγκο και εκδίδεται υπό την εγγύηση του γαλλικού υπουργείου οικονομικών και η ισοτιμία του είναι σταθερή με το ευρώ!

Η εικόνα περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν η συζήτηση επεκτείνεται στα ψηφιακά νομίσματα μια και έχουν το χαρακτηριστικό να είναι παγκόσμια χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς. Η Γερμανία έχει αναγνωρίσει το Bitcoin ως λογιστική μονάδα. Επίσης πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αναγνώρισε ότι «η ανταλλαγή παραδοσιακών [χαρτο]νομισμάτων με μονάδες του εικονικού νομίσματος Bitcoin απαλλάσσεται από [την επιβολή] Φ.Π.Α» [9] αφού εμπίπτει στις εξαιρέσεις του άρθρου 135.1.ε της κοινοτικής οδηγίας 2006/112 περί Φ.Π.Α και «οι οποίες αφορούν συνάλλαγμα, χαρτονομίσματα και νομίσματα που αποτελούν νόμιμα μέσα πληρωμής.» [10]  Στις ΗΠΑ η εφορία (IRS) λογίζει για φορολογικούς λόγους τα ψηφιακά νομίσματα ως ακίνητα! [11]  Σε άλλες χώρες έχει επιτραπεί η χρήση του Bitcoin χωρίς να υποκαθίσταται το τοπικό νόμισμα, σε άλλες χώρες έχει πλήρως απαγορευτεί η χρήση κρυπτονομισμάτων.

Αν όμως υπάρχει ένας νομισματικός μακρόκοσμος θα έπρεπε να μπορεί να νοηθεί ως υποσύνολο του και ένας νομισματικός μικρόκοσμος. Υπάρχουν χιλιάδες τοπικά κοινοτικά ή μη νομίσματα διαφόρων μορφών συμπεριλαμβανομένων των τοπικών ανταλλακτηρίων, πιστωτικών συνεταιρισμών, τραπεζών χρόνου. [12]  Από αυτά το πιο ενδιαφέρον πείραμα σε εθνική κλίμακα είναι το WIR της Ελβετίας το οποίο είναι ένα ιδιωτικό ψηφιακό νόμισμα που εκδίδεται από την WIR Bank και κυκλοφορεί παράλληλα με το ελβετικό φράγκο χωρίς να αποτελεί νόμιμο μέσο πληρωμής. Το ίδιο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο πιστωτικός συνεταιρισμός Instituto Banco Palmas στη Φορταλέζα της Βραζιλίας που εκδίδει “νόμισμα” υποστηρίζοντας την τοπική οικονομία. Σε πιο μικρό τοπικό επίπεδο, η μικρή πόλη Büsingen, η οποία διοικητικά ανήκει στη Γερμανία, βρίσκεται εντός της Ελβετίας στο καντόνι του Schaffhausen. Το νόμιμο μέσο πληρωμής είναι το ευρώ αλλά στην πράξη οι κάτοικοι χρησιμοποιούν το ελβετικό φράγκο στις συναλλαγές τους. [13]  Ακόμη και πριν την εισαγωγή του ευρώ και ενώ οι δημοτικές αρχές του Büsingen όφειλαν να συλλέγουν τέλη σε γερμανικά μάρκα, εν τούτοις δέχονταν παρανόμως για την εξόφληση οφειλών ελβετικά φράγκα. Το Büsingen τελωνειακά δεν είναι καν μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά της Ελβετίας. [14]  Αντίστοιχη περίπτωση είναι και ένας άλλος ιταλικός θύλακας εντός ελβετικού εδάφους. Στο Campione d’ Italia το νόμιμο μέσο πληρωμής είναι το ευρώ όμως η χρήση του ελβετικού φράγκου είναι ευρεία ενώ η περιοχή εξαιρείται από την επιβολή Φ.Π.Α. [15]  Στη Γερμανία σε μία μελέτη της Bundesbank αναφέρονται 65 διαφορετικά τοπικά νομίσματα. [16]  Στο παρελθόν, όταν η Ελλάδα ήταν μέλος της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης, η έννοια του διεθνώς μη ανταλλάξιμου συμπληρωματικού νομίσματος, μικρής ονομαστικής αξίας, ήταν θεσμοθετημένη.  (ΦΕΚ Α’ 21/12.04.1867)  Οι μεγαλύτεροι όμως σε κλίμακα επιτυχημένοι και αποτυχημένοι νομισματικοί πειραματισμοί έγιναν στη Γερμανία στα χρόνια του μεσοπολέμου.

Από την εικόνα δεν μπορεί να απουσιάζει το τραπεζικό σύστημα, ο ρόλος του οποίου στη σημερινή εποχή είναι κυρίαρχος για την νομισματική κυκλοφορία. Αν μη τι άλλο δημιουργείται μία εικόνα ενός «νομισματικού οικοσυστήματος» [17] το οποίο ουδεμία σχέση έχει με το επικοινωνιακό κλίμα τρομοκρατίας που επικρατεί όταν ανοίγει η συζήτηση περί νομίσματος. Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον. Στη δημοκρατία κυρίαρχος είναι αυτός που θέτει τα ερωτήματα επειδή διαμορφώνει την ατζέντα της συζήτησης, και όχι αυτός, συνήθως ο λαός, που δίνει απαντήσεις δια της ψήφου. Η εμπειρία του δημοψηφίσματος είναι ότι πρέπει να ξέρουμε σε ποια ερώτηση απαντάμε.

Για τα όσα αναφέρθηκαν ως τώρα, οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις εξαρτώνται από τον ορισμό για το χρήμα και το νόμισμα.  Αποφάσισα να γράψω μία σειρά από κείμενα καταθέτοντας την άγνοια μου επί του θέματος.  Από πού αλλού να ξεκινήσεις κανείς αν όχι από τον Αριστοτέλη και από την αρχαία ελληνική γραμματεία;

Νίκος Καρατσόρης.
https://www.facebook.com/nikolaos.karatsoris

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] http://www.un.org/en/members/index.shtml
[2] http://www.un.org/en/members/nonmembers.shtml
[3] Central bank and monetary authority websites, http://www.bis.org/cbanks.htm
[4] BIS member central banks, http://www.bis.org/about/member_cb.htm
[5] List of central banks, https://www.bis.org/statistics/bankstatsguide.htm
[6] List of international organisations, https://www.bis.org/statistics/bankstatsguide.htm
[7] http://coinmarketcap.com/all/views/all/
[8] Martignoni, J. (2012) “A new approach to a typology of complementary currencies.” International Journal of Community Currency Research 16 (A) 1-­‐17 http://www.ijccr.net ISSN 1325-­‐9547 (https://ijccr.files.wordpress.com/2012/04/ijccr-2012-martignoni.pdf) [26/10/2015]
[9] C-264/14, Skatteverket v David Hedqvist, Press Release No 128/15, Court of Justice of the European Union, http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2015-10/cp150128en.pdf
[10] OJ L 347, 11.12.2006, p. 1–118, Οδηγία 2006/112/ΕΚ του Συμβουλίου, της 28ης Νοεμβρίου 2006 , σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/TXT/?uri=CELEX:32006L0112
[11] ΙR-2014-36, IRS Virtual Currency Guidance : Virtual Currency Is Treated as Property for U.S. Federal Tax Purposes; General Rules for Property Transactions Apply, Διαθέσιμο στο: https://www.irs.gov/uac/Newsroom/IRS-Virtual-Currency-Guidance, [26/10/2015]
[12] Μία ενδεικτική βάση δεδομένων ανά χώρα, http://www.complementarycurrency.org/ccDatabase/
[13] http://www.buesingen.de/englisch/index.html
[14] http://www.buesingen.de/englisch/index.html
[15] http://www.exclave.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=8
[16] Rösl, G. (2006) “Regionalwährungen in Deutschland – Lokale Konkurrenz für den Euro?“ Diskussionspapier, Reihe 1: Volkswirtschaftliche Studien Nr. 43/2006. Διαθέσιμο στο: https://www.bundesbank.de/Redaktion/DE/Downloads/Veroeffentlichungen/Diskussionspapiere_1/2006/2006_12_29_dkp_43.pdf?__blob=publicationFile [26/10/2015]
[17] Η έκφραση ανήκει στον Καθηγητή Bernard Lietaer. http://www.lietaer.com/

Το αρχικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο liberal.gr υπό τον τίτλο “Νομισματικός μακρόκοσμος και μικρόκοσμος” στις 11 Νοεμβρίου 2015.

A Complementary Currency for Greece

SUMMARY

The purpose of this short paper is to present the institutional framework regulating the issuance and circulation of legal tender in the Eurozone and to explore the possibility for the introduction of a complementary means of payment. I do not profess to be a lawyer but in my view there are two areas of interest that must be covered; first, the Primary and Secondary Laws of the European Union, and second, the implementation of these Laws in Member States with special reference to the Statutes of National Central Banks and in this case the Statute of the Bank of Greece. I arrive at the conclusion that a non-cash, complementary digital payment instrument, that is not recorded into existence in the liability side of the balance sheet of a monetary authority or isn’t a transferable deposit convertible on demand at par into units of currency, can circulate in parallel with the euro for the settlement of technically non-monetary transactions if these transactions are not denominated in euros. Such an instrument could be defined as a restricted legal tender. Although the introduction of a complementary means of payment doesn’t seem to breach EU law the main obstacle is in the Statute of the Bank of Greece that needs to be amended before the introduction of any instrument.

On the left-hand side is a graphical representation of an artefact found in Blombos Cave; On the right hand-side is the first ever recorded word for freedom, the Sumerian word amargi

SECTION A: THE INSTITUTIONAL FRAMEWORK OF THE EURO

1. PRIMARY LAW: THE TREATIES

The Treaty of Maastricht was signed on 07.02.1992. Article 128 of the Treaty on European Union [1] and the Treaty on the Functioning of the European Union [1] [hereinafter TFEU] stipulates:

“Article 128

(ex Article 106 TEC)

1. The European Central Bank shall have the exclusive right to authorise the issue of euro banknotes within the Union. The European Central Bank and the national central banks may issue such notes. The banknotes issued by the European Central Bank and the national central banks shall be the only such notes to have the status of legal tender within the Union.

2. Member States may issue euro coins subject to approval by the European Central Bank of the volume of the issue. The Council, on a proposal from the Commission and after consulting the European Parliament and the European Central Bank, may adopt measures to harmonise the denominations and technical specifications of all coins intended for circulation to the extent necessary to permit their smooth circulation within the Union.”

Article 16 [2] of the Statute of the European Central Bank reiterates:

“Banknotes

In accordance with Article 128(1) of the Treaty on the Functioning of the European Union, the Governing Council shall have the exclusive right to authorise the issue of euro banknotes within the Union. The ECB and the national central banks may issue such notes. The banknotes issued by the ECB and the national central banks shall be the only such notes to have the status of legal tender within the Union.”

It must not go unnoticed that in the context of both articles neither the word money nor the word currency is mentioned. The terms used instead are “euro banknotes”, “notes”, “legal tender”, and “euro coins”. I shall revert later to the notion of legal tender. However Section F of the Regulation 549/2013 [3] on the European system of national and regional accounts in the European Union define:

“Currency (F.21)

5.76 Definition: currency is notes and coins that are issued or authorised by monetary authorities.

5.77 Currency includes:

(a) notes and coins issued by resident monetary authorities as national currency in circulation held by residents and non-residents; and

(b) notes and coins issued by non-resident monetary authorities as foreign currencies in circulation and held by residents. … Box 5.2 — Currency issued by the Eurosystem

B5.2.1. Euro banknotes and coins issued by the Eurosystem are the domestic currency of the Member States …

B5.2.2. Currency issued by the Eurosystem includes notes and coins. …

Deposits (F.22 and F.29)

5.79 Definition: deposits are standardised, non-negotiable contracts with the public at large, … Deposits usually involve the debtor giving back the full principal amount to the investor. Transferable deposits (F.22)

5.80 Definition: transferable deposits are deposits exchangeable for currency on demand, at par, and which are directly usable for making payments by cheque, draft, giro order, direct debit/credit, or other direct payment facilities, without penalty or restriction.”

What is observable here is the complete absence of any reference to the term legal tender. From the combination of the TFEU with regulation 549/2013 we arrive at the conclusion, that euro banknotes and coins issued by the Eurosystem are the domestic currency of the Member States and shall be the only currency to have the status of legal tender within the Union and that the Governing Council of the ECB shall have the exclusive right to authorise the issue of euro banknotes within the Union. The adoption of such a definition is strengthened by Article 2 of the recent 2014/62 [4] directive on the protection of the euro and other currencies against counterfeiting by criminal law

“currency means notes and coins, the circulation of which is legally authorised, including euro notes and coins, the circulation of which is legally authorised pursuant to Regulation (EC) No 974/98”

2. SECONDARY LAW: REGULATION 974/98

Before elaborating on the notion of legal tender we must turn our attention to Regulation 974/98 [5] whose purpose is to regulate the introduction of the euro.

In the preamble of the Regulation the Contracting Parties state

“(8) … a transitional period is needed between the substitution of the euro for the currencies of the participating Member States and the introduction of euro banknotes and coins; … a legal equivalence is established between the euro unit and the national currency units;

(9) … the euro will replace the ECU as from 1 January 1999 as the unit of account of the institutions of the European Communities; … the euro should also be the unit of account of the European Central Bank (ECB) and of the central banks of the participating Member States; …

(19) … whereas limitations on payments in notes and coins, established by Member States for public reasons, are not incompatible with the status of legal tender of euro banknotes and coins, provided that other lawful means for the settlement of monetary debts are available;”

I underlined the words substitution and replace as they are important when later on I turn my attention to the Statute of the Bank of Greece and the adoption of Regulation 974/98 by Greece. Paragraph 19 of the preamble however clearly indicates that incompatibility limitations for the settlement of monetary debts must be eliminated in order for the euro to attain the status of legal tender. Further on with Regulation 974/98:

“Article 1

For the purpose of this Regulation:

-legal instruments shall mean legislative and statutory provisions, acts of administration, judicial decisions, contracts, unilateral legal acts, payment instruments other than banknotes and coins, and other instruments with legal effect,

Article 2
As from 1 January 1999 the currency of the participating Member States shall be the euro. The currency unit shall be one euro. One euro shall be divided into one hundred cent.

Article 3
The euro shall be substituted for the currency of each participating Member State at the conversion rate.

Article 4
The euro shall be the unit of account of the European Central Bank (ECB) and of the central banks of the participating Member States.

Article 5
Articles 6, 7, 8 and 9 shall apply during the transitional period.

Article 6
1. The euro shall also be divided into the national currency units according to the conversion rates. Any subdivision thereof shall be maintained. Subject to the provisions of this Regulation the monetary law of the participating Member States shall continue to apply.

2. Where in a legal instrument reference is made to a national currency unit, this reference shall be as valid as if reference were made to the euro unit according to the conversion rates.

Article 7
The substitution of the euro for the currency of each participating Member State shall not in itself have the effect of altering the denomination of legal instruments in existence on the date of substitution.”

What is to be derived from articles 1 to 7 in conjunction with paragraph 19 of the preamble is that payment instruments other than banknotes and coins, and other instruments with legal effect and lawful for the settlement of debts in existence on the date of the substitution, whether denominated or not into the national currency unit before the transitional period, shall not be altered by the introduction of the euro. Obviously for such prudential clauses to exist in probably the most important regulation of the European Union it must have served a purpose. I cannot research into the national legislation of every Member State but it would seem reasonable to assume that complementary means of payment that were or were not denominated in the national currency irrespective of the convertibility to the national currency would have been forced out of circulation had such clauses not existed; at least that is my conclusion. Certainly the opinion of a legal expert is more important than my interpretation of the Regulation.

One obvious example would be the case of the complementary currency WIR in Switzerland. “WIR is not legal tender, but an entirely voluntary instrument” (Studer 1998) that was created in 1934 “as a response to the liquidity crisis then asphyxiating the Swiss economy.” (Kalinowski 2011) CHW is an official ISO 4217:2008 [6] private currency issued by the WIR Bank. “The WIR money issued by the WIR Bank is under the regulation of the Swiss National Bank and subject to their requirements” (Omercovic 2014) and it is issued at par with the Swiss Franc. Should Switzerland apply for entry into the Eurozone and be accepted, what would have happened to the WIR? Regulation 974/98 is safeguarding that the WIR will continue to function as a legal payment instrument for the settlement of monetary debts in private transactions.

The question then that arises from the existence of such clauses in 974/98 is whether after the adoption of the euro in a country already in the Eurozone, a different legal payment instrument not denominated in euros, and whether convertible or not, can be introduced to circulate in parallel with the euro for the settlement of monetary debts, and if yes for what debts and by whom. I hope that the answer becomes evident as we move on.

Regulation 974/98 stipulates in accordance with the TFEU under Part IV on euro banknotes and coins the following

“Article 10
As from 1 January 2002, the ECB and the central banks of the participating Member States shall put into circulation banknotes denominated in euro. Without prejudice to Article 15, these banknotes denominated in euro shall be the only banknotes which have the status of legal tender in all these Member States.

Article 11
As from 1 January 2002, the participating Member States shall issue coins denominated in euro or in cent and complying with the denominations and technical specifications which the Council may lay down in accordance with the second sentence of Article 105a(2) of the Treaty. Without prejudice to Article 15, these coins shall be the only coins which have the status of legal tender in all these Member States. Except for the issuing authority and for those persons specifically designated by the national legislation of the issuing Member State, no party shall be obliged to accept more than 50 coins in any single payment.

Article 15
1. Banknotes and coins denominated in a national currency unit as referred to in Article 6(1) shall remain legal tender within their territorial limits until six months after the end of the transitional period at the latest; this period may be shortened by national law.

2. Each participating Member State may, for a period of up to six months after the end of the transitional period, lay down rules for the use of the banknotes and coins denominated in its national currency unit as referred to in Article 6(1) and take any measures necessary to facilitate their withdrawal.”

The clear reference only to article 6(1) in article 15 in conjunction with articles 10 and 11, and by the way these articles are not transitional, are pointing to the direction that a legal payment instrument that is not a banknote or coin with a different denomination that will not by law acquire the status of legal tender may circulate for the settlement of monetary debts freely in parallel with the euro. In my view that would not constitute a breach of the TFEU and of the regulations regarding the euro as the sole currency (banknote and coin) that has the status of legal tender in the Eurozone. In addition to that, even the status of the euro coins as legal tender is restricted as anyone can refuse to accept more than 50 coins in any single payment putting effectively a barrier to all private transactions settled with coins to 100 euros, since the highest euro denominated coin is 2 euros. The next question that arises here is to define the concept of legal tender.

3. THE QUESTION OF LEGAL TENDER

A group of experts was set up by the Commission in 2009 to address the issue of a common definition of legal tender across the Eurozone. The Euro Legal Tender Expert Group [ELTEG] submitted a report in 2010; “Definition, scope and effects of legal tender of euro banknotes and coins.” [7] Based on this report the Commission issued the Recommendation 2010/191 [8], [9], “on the scope and effects of legal tender of euro banknotes and coins.” In the preamble of the Recommendation the Commission admits astonishingly:

“There is currently some uncertainty at euro area level with regards to the scope of legal tender and the consequences thereof.”

Where does this uncertainty arise from? The ELTEG Report is revealing:

“The concept of legal tender encounters that of contractual freedom and the issue is to ascertain which of the two prevails in any given circumstance. In all Member States, the status of legal tender granted to euro banknotes and coins (hereafter referred to as “cash” in this paper) means that cash is a valid means of payment to settle a monetary debt unless the parties have agreed on other means of payment. However, the details and legal consequences involved vary considerably across countries.

For the purposes of acquiring legal tender, a large majority of the members agreed that notes and coins were issued when they had entered into the liability side of the balance sheet of an issuing authority (the ECB, an NCB or national treasury), and had been put into circulation by/in the name of the issuer.

… Nevertheless, it was agreed on the Union level that although bank transfers were a perfectly valid means of payment to settle a monetary debt (i.e. have ‘pouvoir libératoire’), their acceptance has not been made universally mandatory so that they cannot benefit from legal tender status. [!!!!!!]
…

It was not possible to reach an agreement on the issue because of the two different schools of thought described above: according to one school, contractual freedom can limit the public law provisions of legal tender, whereas according to the other one, contractual freedom cannot prevail over the public law principle of legal tender.” [10]

The accounting entry into the liability side of the balance sheet of the issuing authority is what gives to the euro the status of the sole currency in the form of banknote and coin as the legal tender according to Art. 128 (1) of the TFEU. That is in agreement also with the Regulation 549/2013 that regards deposits as “standardised, non-negotiable contracts” that can become legal tender only when they are exchanged for cash since deposits cannot benefit from the status of legal tender. It is certainly astonishing to discover that probably more than 90% of the money supply does not enjoy the status of legal tender since deposits are created into the liability side of the balance sheet of commercial banks when they give loans. In a sense, bank credit creation is simply private money benefiting from the fact that credit is convertible into cash. When a bank creates credit in the form of a loan it enters into a contractual agreement with the borrower, but how does this differ from the following excerpt to be found on the site of the European Union?

“… contractual parties are free to agree to use in transactions other official foreign currencies with legal tender status in the state of issuance, e.g. the Pound Sterling or the US Dollar. The same applies to privately issued money like local exchange trading systems (e.g. voucher-based payment systems in certain communities) or virtual currency schemes (e.g. Bitcoin). Although these are not official currencies and have no legal tender status, parties can agree to use them as private money and without prejudice to the official currency (euro or national currency) being the sole legal tender. In that way, these forms of private money can be considered as economic assets. Private money transactions and business related to them are subject to the general rules of commodity trade such as taxation law, business law, anti-money laundering law or others. However, they are not official currencies and they are not governed by monetary law.” [11]

However ELTEG does reach a common definition of legal tender that has been adopted as Article 1 in the Recommendation:

“Where a payment obligation exists, the legal tender of euro banknotes and coins should imply:

(a) Mandatory acceptance:

The creditor of a payment obligation cannot refuse euro banknotes and coins unless the parties have agreed on other means of payment.

(b) Acceptance at full face value:

The monetary value of euro banknotes and coins is equal to the amount indicated on the banknotes and coins.

(c) Power to discharge from payment obligations:

A debtor can discharge himself from a payment obligation by tendering euro banknotes and coins to the creditor.”

Hence it is only cash that is currency in the form of euro banknotes and coins that acquires the status of legal tender and obtains the power to discharge monetary obligations at face value unless the parties have agreed other means of payment. Governments however do accept for the discharge of monetary debts, for example taxes, deposits that are transferable, that are convertible into cash-units of currency- on demand at par, but before the conversion of the deposit into cash, the deposit is not legal tender, if one accepts the report of the ELTEG and the subsequent recommendation of the Council. Governments technically in the Eurozone do accept already for the discharge of taxes and other monetary debts non-legal tender payment instruments! That might be an argument on the outskirts of the institutional framework, but it seems to be valid. In addition the settlement of monetary debts with transferable deposits could be classified as a non-monetary transaction according to Regulation 549/2013 on the European system of national and regional accounts in the European Union since bank deposits are liabilities denominated in units of currency.

“Monetary versus non-monetary transactions

1.70 Transactions are monetary transactions when the units involved make or receive payments, or incur liabilities or receive assets denominated in units of currency.

Transactions that do not involve the exchange of cash, or assets or liabilities denominated in units of currency, are non-monetary transactions.”

It is interesting to note that following the Recommendation, the European Payments Council [EPC] heavily criticized that the Recommendation “forcefully asserts the position of physical cash (banknotes and coins) as legal tender.” (Bielefeld 2011) The EPC supports a legal tender model “spanning both cash and electronic payments.” Also the ECB states in a report published recently on Virtual Currency Schemes that “Scriptural money, or bank money, in euro and electronic money (e-money) in euro are not legal tender. Nevertheless, these forms of money are widely accepted for all kinds of payments by choice. The euro as a currency may therefore take the form of banknotes, coins, scriptural money and electronic money.” (ECB 2015) The argument is further refined that “Virtual currency is also not money or currency from a legal perspective. … it is defined as a digital representation of value, not issued by a central bank, credit institution or e-money institution, which in some circumstances can be used as an alternative to money.” (ECB 2015)

“No virtual currency has so far been declared the official currency of a state, nor do any physical formats, backed by law, have a legal tender capacity. Therefore, no creditor is obliged to accept payment with it to discharge a debtor of its debt. This means that virtual currencies can be used only as contractual money, when there is an agreement between buyer and seller in order to accept a given virtual currency as a means of payment. In the EU, virtual currency is not currently regulated and cannot be regarded as being subject to the (current) PSD [Payment Systems Directive] [12] or the EMD [E Money Directive] [13]. As the phenomenon is still relatively new and also moving into different areas, it would be too early to try making new, tailor-made legislation. This would also give more importance to the phenomenon than currently warranted by its low usage. For the execution of its tasks in the field of payment systems, the ECB does not see the need to amend or expand the current EU legal framework. It is, however, desirable that legal clarity is established by the relevant authorities, explaining how the current legal framework applies to virtual currency and related aspects.” (ECB 2015)

The emerging argument here is that, a non-cash, non-legal tender, digital payment instrument, that is not recorded into existence in the liability side of the balance sheet of a monetary authority or isn’t a transferable deposit convertible on demand at par into units of currency, can circulate on a voluntary basis in parallel with the euro for the settlement of technically non-monetary transactions if these transactions are not denominated in euros. The only restriction for any Member State stems from the primary law of the TFEU that attributes to euro banknotes the status of the sole legal tender within the Union. The notion of legal tender seems to rest on the mandatory acceptance of payment in cash, but even for Member States when they enter into a transaction with any citizen they are not enforced not to accept a complementary instrument of payment not issued by a monetary authority; the question of how to get the complementary means of payment accepted probably rests on the imposition or substitution or conversion of technically monetary to non-monetary debts, for instance municipal levies to be discharged with the digital complementary instrument. I will clarify this later on. With the exception of the Directive 2006/112/EC [14] on the common system of value added tax there is no fiscal harmonization across the European Union. Even the VAT Directive with the minor exceptions of Articles 366 and Article 367 does not enforce the discharge of VAT with euro-units of currency let alone banknotes and coins. Yet, the way that both primary and secondary law of the Union has been implemented differs across member states and the focus is on the Statutes of Central Banks.

SECTION B: THE BANK OF GREECE

1. BRIEF HISTORY

The Bank of Greece commenced operations on May 14th 1928. Establishing a new Central Bank was a prerequisite for a 9 (nine) million pound sterling loan issued under the auspices of the League of Nations [15] as one third of the loan would be used for the “purpose of stabilizing the Greek currency” [16] in relation to gold. The Statute of the Bank of Greece was an annex to an International Treaty, the so called Geneva Protocol signed after lengthy negotiations by the representatives of the Greek coalition government on September 15th, 1927. A Presidential Decree was issued November 10th 1927 [17] and the Geneva Protocol was ratified in Parliament by Law 3423/10.11.1927. [18] The terms of the Treaty required that the new Bank of Greece takes over the right of issue from the National Bank of Greece. The terms of the agreement between the Hellenic Government and the National Bank of Greece [19] as well as the Statute of the Bank of Greece were ratified by Law 3424/10.11.1927. [20]

It is beyond the scope of this short paper to present the fascinating history of the Bank of Greece in those first days. The Bank unchained a series of events among the “warring” political and economic elites of the country in the midst of scandals that led in the end to the collapse of the government in 1928. In short, the issuance of the loan involved complex bilateral negotiations between Greece and the first World War Allies for the settlement of inter-allied war debts. The 6% Stabilization and Refugee 40 year loan was floated successfully on January 31st, 1928 in New York and London and in Italy, Switzerland and Sweden . [21] The drachma was stabilized in relation to gold by a decree on May 12th 1928.  [22] The Bank of Greece was to become a private-public institution with the state limiting its direct or indirect shareholding initially at 10%. [23] The Bank of Greece remains one of the few Central Banks that has not been nationalized after the Second World War (Roussow & Brytenbach 2011) and is listed in the Athens Stock Exchange ever since June 12th 1930. [24]

It must be noted that the Statute was drafted in English and French that were also the official languages of the Geneva Protocol. In the site of the Bank of Greece we find the following statement that has been verified by several subsequent judicial opinions [25]:

“the Legislative Decree of 10 November 1927 explicitly states that the provisions of the Statute have the force of law and, more specifically, the force of a superior law prevailing over any other provision of domestic law, given that the Statute of the Bank of Greece forms part of an international agreement ratified by law in accordance with Article 28 paragraph 1 of the Greek Constitution.” [26]

2. THE STATUTE OF THE BANK OF GREECE

So what does the Statute of the Bank of Greece say?

“Article 2
The main tasks of the Bank of Greece shall be to:
…
b) conduct the policy on the exchange rate of the drachma [!!!] against other currencies, within the framework of exchange rate policy chosen by the government, following consultation with the Bank of Greece
…
f) have the exclusive privilege of issuing banknotes which have the status of legal tender within Greece
…
As from the adoption of the euro as the currency of Greece, the Bank shall no longer autonomously perform the tasks under a,b,c … but … shall contribute to the performance of the tasks of the ESCB. … As from the same date, the Bank of Greece may issue banknotes which have the status of legal tender in accordance with the provisions of Article 106 of the Treaty establishing the European Community and Article 16 of the ESCB Statute

Article 3
The Greek State undertakes the obligation, during the period of the privilege granted to the Bank, not to issue or re-issue money of any type other than coins in circulation, in denominations not higher than one thousand drachmae [!!!] and such coins only through the Bank at its request or pursuant to the law.

Article 7
The present Statute may be amended by a decision of the General Meeting of Shareholders, ratified by law.

Article 8
…
The State, as well as public enterprises, shall not, directly or indirectly, hold shares of the Bank amounting, in the aggregate of such holdings, to more than thirty five per cent (35%) of the nominal issued share capital.

Article 13
No shareholder other than the State and the persons falling within the scope of Article 2 of Law 2292/1953 may exercise the right to vote in the General Meeting in respect to a number of shares exceeding the percentage that corresponds to two percent (2%) of the Bank’s share capital.

Article 66
The banknotes denominated in drachmae [!!!] issued by the Bank of Greece shall be legal tender throughout the Greek State; that is to say that, subject to the provisions of Article 68, they shall be accepted at their face value by the State, by all legal entities or natural persons, in the discharge of debt.”

Several questions arise regarding the Statute of the Bank of Greece. What are we to understand from article 2 in conjunction with article 66 of a Statute that is an International Treaty of a superior law over any domestic law in Greece?

1. That the Bank of Greece, as from the adoption of the euro as the currency of Greece, no longer autonomously conduct[s] the policy on the exchange rate of the drachma?

2. Are we to understand that banknotes denominated in drachmae shall be legal tender throughout the Greek State but as from the adoption of the euro as the currency of Greece, the Bank has exclusive privilege of issuing banknotes which have the status of legal tender within Greece and may issue banknotes which have the status of legal tender in accordance with the provisions of Article 106 of the Treaty establishing the European Community and Article 16 of the ESCB Statute?

In the ELTEG Report [27] it is stated that “It is self-understood, from Article 2 in conjunction with Article 66 of the Statute of the Bank of Greece that Article 66 now refers to the euro banknotes.” Since it is self-understood I will refrain from attempting to interpret what might not be self-understood as that would require a detailed review of the laws on the introduction, adoption or substitution of the euro as the [national or not] currency of Greece.

Accepting that euro banknotes are legal tender in Greece the attention turns to article 3 of the Statute. There is no other Central Bank Statute that contains such a clause where a State is obliged “not to issue or re-issue money of any type other than coins in circulation.” This clause has not been amended since the signing of the Geneva Protocol in 1927. What do other Central Bank Statutes in the Eurosystem state with reference to the notion of legal tender and the rights of the State?

3. SELECTED STATUTES OF OTHER CENTRAL BANKS IN THE EUROZONE.

In the Statute of the Bank of Italy no mention is made to the euro or to legal tender and according to Article 36 the Bank may “issue bearer instruments.” Nowhere in the Statute is made any reference that the Bank of Italy has the sole right to issue bank notes or that the euro is the sole legal tender.

Article 18 of the Statute of the National Bank of Belgium states: “… the Bank shall issue banknotes in euros intended to circulate as means of payment constituting legal tender in the territory of the States participating in Stage Three of Monetary Union.” Nowhere in the Statute is made any reference that the Bank of Belgium has the sole right to issue bank notes or that the euro is the sole legal tender.

Article L.141-5 of the Statute of the Bank of France states: “…the Banque de France shall have the sole right to issue banknotes accepted as legal tender in metropolitan France and in the overseas departments.” No reference is made to the euro.

Article 15.1 of the Bank of Spain states: “The Banco de España shall, with the prior authorisation of the European Central Bank, have the power to issue euro banknotes which, without prejudice to the legal system applicable to coins, shall be the only valid banknotes within Spanish territory.” Article 7.3e states that one of the functions of the Bank is “To issue legal-tender banknotes.”

Article 4.2 of the Austrian National Bank states: “The Oesterreichische Nationalbank shall have the exclusive right in Austria to produce banknotes or to have banknotes produced that have the status of legal tender in Austria; the legal position of the ECB shall not be affected thereby. Furthermore, the Oesterreichische Nationalbank shall be empowered to produce securities, other stores of value and administrative forms that must meet special security requirements” Article 61.1 states: “… the Oesterreichische Nationalbank shall be empowered to issue banknotes denominated in euro. The banknotes denominated in euro which are issued by the Oesterreichische Nationalbank, the ECB and the national central banks of the other Member States participating in the third stage of EMU shall have the status of legal tender”. Also Article 61.2: “The banknotes referred to in paragraph 1 must be accepted at their full nominal value without restriction, unless a liability is to be met by an otherwise specified means of payment.”

Article 14.1 of the Deutsche Bundesbank states: “…the Deutsche Bundesbank shall have the sole right to issue banknotes in the area in which this Act is law. Banknotes denominated in euro shall be the sole unrestricted legal tender.” However Article 35.1.1 on the “Unauthorised uttering and use of monetary tokens sets A term of imprisonment not exceeding five years or a fine will be imposed on anyone who utters without authority monetary tokens (stamps, coins, notes or other instruments capable of being used for payment purposes instead of the coins or banknotes authorised by law) or non-interest-bearing bearer debt securities, even if they are not denominated in euro.”

The research to identify a clause similar to that of Article 3 of the Bank of Greece is futile. Greece has not simply conferred to the Bank of Greece the right to issue the currency of Greece as the sole legal tender, but voluntarily and by an International Treaty ever since 1927 resigned from the sovereign monetary prerogative. In some cases Statutes of National Central Banks fail even to make reference to the euro banknotes as being the sole legal tender, let alone that there is no Member State of the Eurozone that legal tender is actually defined according to the ELTEG report. It is also interesting that it is only in the Statute of the Bank of Greece that we should understand that whenever a reference is made to the drachma it actually refers to the euro; and the word drachma didn’t even exist in the Statute up until 1997. Whether Member States adopt the euro in the national laws and no explicit reference is made in the Statute of their Central Banks or whether they grant the right to issue euro banknotes to their Central Banks, as those are integral to the functioning of the Eurosystem, no State has forbidden itself in the Statutes to “issue or re-issue money of any type other than coins.”

Even weirder is the fact, that under article 7, the Annual General Meeting (AGM) of the shareholders of a company listed in the Athens Stock Exchange does not simply propose an amendment to the Statute to be ratified by Parliament, which is not an usual procedure, but the AGM actually amends an International Treaty effectively extending the charter of the Bank into eternity.

4. COMPLEMENTARY CURRENCY FOR GREECE

So the question is whether the Greek State can issue a complementary means of payment to circulate in parallel with the euro. The answer is a clear cut No according to the Statute. It is forbidden. What can be done? There are two options:

1. Let another private company issue a non-cash, complementary digital payment instrument as defined in the first section of this short paper. That is not forbidden and it doesn’t require any legislation.

2. Amend the Charter of the Bank of Greece

I will elaborate only on the second option. To amend the Statute of the Bank of Greece an extraordinary Annual General Meeting of the shareholders must be called. According to Article 8 of the Statute The State, as well as public enterprises, shall not, directly or indirectly, hold shares of the Bank amounting, in the aggregate of such holdings, to more than thirty five per cent (35%) of the nominal issued share capital. According to Article 2 of Law 2292/1953 [28] the Minister of Finance or Labour represents all public sector entities and social security funds in the Annual General Meetings of banks. According to Article 12b of the Statute, “Extraordinary General Meetings shall be held whenever required” and “Proposals to amend this Statute, with the exception of the capital increase provided by Article 9, may also be discussed at the Extraordinary General Meetings, to be held for this purpose. Decisions taken on such issues shall be submitted to the Parliament, through the Government, for ratification.” In addition an announcement [29] made by the Bank of Greece on May 12th 2012 states that the Public Sector and other shareholders of the General Government control 95% of the Annual General Meeting of the Bank of Greece. It is crucial to amend the Statute as the introduction of a complementary means of payment does not simply breach an International Treaty but the European Central Bank, let alone other private shareholders, could intervene to declare it illegal.

In what direction should the Statute be amended?

“Article 3
The Greek State undertakes the obligation, during the period of the privilege granted to the Bank, not to issue or re-issue money of any type other than coins in circulation, in denominations not higher than one thousand drachmae and such coins only through the Bank at its request or pursuant to the law.”

“Article 2
The main tasks of the Bank of Greece shall be to:
f) have the exclusive privilege of issuing banknotes which have the status of [insert the words: sole unrestricted] legal tender within Greece”

The amendments require the approval of the ECB but they cannot be turned down as they do not violate any article of the TFEU or of the Statute of the ECB. In addition the amendment of Article 2f adopts the phrasing of a Statute already approved by the ECB and namely that of article 14.1 of the Bundesbank. The Bundesbank explains in her site that “Euro coins are restricted legal tender as no one is obliged to accept more than 50 coins or coins to the value of more than €200.” [30] In conjunction with article 35 of the Bundesbank Statute, it would still be illegal to issue “instruments capable of being used for payment purposes.” However the German Federal Government recognized that Bitcoin is a “unit of account” used in multilateral trading systems [31] and the German Federal Financial Supervisory Authority (BaFin) stated that Bitcoin is “based on the idea of a stateless substitute currency [Ersatzwährung]” that qualifies as a “financial instrument” under German law but is neither “e-money” nor “legal tender and therefore not currency.” [32] There seems to be also an ongoing parliamentary discussion in Germany on whether Bitcoin transactions are tax-free. [33]

The terminology adopted in the Statute of the Bundesbank that the euro is the “sole unrestricted legal tender” leaves room for interpretation on the notion of a “restricted legal tender” that cannot be confined simply to the euro coins according to article 11 of Regulation 974/98. Whether Greece or any other Member State needs to adopt into national legislation the notion of a restricted legal tender in order to allow legally a complementary means of payment to circulate in parallel with the euro is a question to be evaluated by experts. The Statute of the Bank must be certainly amended and it is not only articles 2f and 3 that must be amended but that is again beyond the scope of this short paper. The truth is that after the suggested amendments to the Statute of the Bank of Greece, there would be no obstacles, other than the political ones of course, that would not allow Greece to introduce a “restricted legal tender” into circulation.

CONCLUSION

The institutional framework of the Eurozone does not enforce any State not to accept non-cash payment instruments other than legal tender for the settlement of monetary debts. Indeed that is common practice almost everywhere in the Eurozone as transferable bank deposits are not legal tender even if the TFEU specifically states that euro banknotes are the only legal tender in the Union. Greece has not simply conferred the right of issue to the Bank of Greece but has voluntarily and by an international treaty resigned from its sovereign monetary prerogative. If the Statute of the Bank of Greece is not amended the introduction of a complementary means of payment is not possible. It is up to the government and the Minister of Finance or Labour to call for an extraordinary Annual General Meeting of the shareholders of the Bank of Greece to amend articles 2f and 3 of the Statute. After the amendment the Greek government can introduce a financial instrument that would technically constitute a restricted legal tender for circulation only at a national level, internal in Greece.

A non-cash, complementary digital payment instrument, that is not recorded into existence in the liability side of the balance sheet of a monetary authority or isn’t a transferable deposit convertible on demand at par into units of currency, can circulate in parallel with the euro for the settlement of technically non-monetary transactions if these transactions are not denominated in euros.

---

It was published by Professor Trond Andresen at The Norwegian University of Science and Technology in May 2015. pdf file

---

ENDNOTES

[1] Official Journal C 326 , 26/10/2012 P. 0001 – 0390, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:12012E/TXT
[2] Ibid 1
[3] Official Journal L 174, 26.6.2013, p. 1–727, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32013R0549
[4] Official Journal L 151, 21.5.2014, p. 1–8, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/En/TXT/?uri=CELEX:32014L0062
[5] Official Journal L 139 , 11/05/1998 P. 0001 – 0005, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1427192385533&uri=CELEX:31998R0974
[6] Currently the WIR Bank has two ISO 4217:2008 registered currencies. The WIR Franc with alphabetic code CHW and numeric 945 and the WIR Euro with alphabetic code CHE and numeric 947! Info on the ISO 4217 standards is available at http://www.iso.org/iso/currency_codes and currency codes can be downloaded from http://www.currency-iso.org/en/home/tables/table-a1.html
[7] Report. Euro legal tender expert group (ELTEG). Definition, scope and effects of legal tender of euro banknotes and coins. http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/documents/elteg_en.pdf
[8] Official Journal L 83, 30.3.2010, p. 70–71, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?qid=1427739561005&uri=CELEX:32010H0191
[9] According to Article 288 of the TFEU, “Recommendations and opinions shall have no binding force”
[10] pp. 4-6 Report. Euro legal tender expert group (ELTEG). Definition, scope and effects of legal tender of euro banknotes and coins, http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/euro/documents/elteg_en.pdf
[11] http://ec.europa.eu/economy_finance/euro/cash/legal_tender/index_en.htm
[12] Official Journal L 319, 5.12.2007, p. 1–36, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32007L0064
[13] Official Journal L 267, 10.10.2009, p. 7–17, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32009L0110
[14] Official Journal L 347, 11.12.2006, p. 1–118, http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX:32006L0112
[15] 6 Central Banks were established or remodeled in the 1920s with loans issued under the auspices of the League of Nations; Austrian National Bank, Bulgarian National Bank, Bank of Estonia, Hungarian National Bank, Bank of Greece and the Bank of Danzig. A seminal review of the loans issued under the League of Nations remains (Myers 1945), The League Loans.
[16] Article VI Paragraph 2 and 3 of the Geneva Protocol. Greek Government Gazette A 246/10.11.1927. Note that the Loan Agreement refers to the “Greek currency” and not to the drachma of Greece since 1833.
[17] Greek Government Gazette A 246/10.11.1927
[18] Greek Government Gazette A 298/07.12.1927
[19] The draft agreement between the Hellenic Republic and the National Bank of Greece was also an Annex to the Geneva Protocol.
[20] Greek Government Gazette A 298/07.12.1927
[21] The history of this loan can be traced at the Annual report of the Council of the Corporation of foreign bondholders available at http://collections.stanford.edu/cfb/bin/browse/field/list?field=titleBrowse.
[22] Greek Government Gazette A 79/12.05.1928
[23] Annex IV, Article 8, Greek Government Gazette A 246/10.11.1927
[24] http://www.bankofgreece.gr/Pages/en/Bank/shareholders.aspx
[25] For example Opinion 445/1994 of the Legal Council of the State, http://www.nsk.gov.gr/webnsk/gnwmodothsh.jsp?gnid=26148
[26] http://www.bankofgreece.gr/Pages/en/Bank/LegalF/statute.aspx
[27] page 27, Ibid 7
[28] Greek Government Gazette A 31/18.02.1953
[29] Bank of Greece Announcement, 12.05.2012, http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/Bank/News/Announcements/DispItem.aspx?Item_ID=3966&List_ID=1af869f3-57fb-4de6-b9ae-bdfd83c66c95&Filter_by=AN
[30] http://www.bundesbank.de/Redaktion/EN/Glossareintraege/L/legal_tender.html
[31] http://www.faz.net/aktuell/finanzen/devisen-rohstoffe/digitale-waehrung-deutschland-erkennt-bitcoins-als-privates-geld-an-12535059.html
[32] http://www.bafin.de/SharedDocs/Veroeffentlichungen/DE/Fachartikel/2014/fa_bj_1401_bitcoins.html
[33] http://www.frank-schaeffler.de/wp-content/uploads/2013/08/2013_08_07-Antwort-Koschyk-Bitcoins-Umsatzsteuer.pdf

---

BIBLIOGRAPHY

Bielefeld, Norbert. Dare to be Bold: Electronic Legal Tender is an Option.A SEPA legal tender model spanning both cash and electronic payments. European Payments Council Newsletter, 07 15, 2011. Available at http://www.europeanpaymentscouncil.eu/pdf/EPC_Article_171.pdf , (accessed 03 28, 2015)

European Central Bank., February 2015. Virtual Currency Schemes-a further analysis. Available at http://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemesen.pdf (accessed 03 28, 2015)

Kalinowski, Wojtek., 2011. Currency Pluralism and Economic Stability: The Swiss Experience. Veblen Institute for Economic Reforms. Available at http://www.veblen-institute.org/IMG/pdf/currency_pluralism_and_economic_stability_eng_oct_2011_.pdf , (accessed 03 28, 2015)

Omercevic, Edo., 2014. Introducing Good Money: Legal Tender Problem or Question of Structured Approach? DANUBE: Law and Economics Review, 5 (1), pp. 53–64. Available at http://www.eaco.eu/documents/issue/omercevic.pdf, (accessed 03 28, 2015)

Roussow, Jannie, και Adele, Breytenbach., 2011 Identifying Central Banks with Shareholding. A review of available literature. Economic History of Developing Regions Vol. 26 (S1) pp.123-130. http://repository.up.ac.za/bitstream/handle/2263/17080/Rossouw_Identifying(2011).pdf?sequence=1 (accessed 03 20, 2013)

Studer, T., 1998. WIR in Unserer volkwirtschaft. Basel: WIR. Translation: Beard, P.H. (trans.), 2006. WIR and the Swiss National Economy. Rohnert Park, CA: Sonoma State University. Available at http://base.socioeco.org/docs/wir_and_the_swiss_national_economy.pdf, (accessed 03 28, 2015)

Margaret G. Myers. The League Loans. Political Science Quarterly Vol. 60, No. 4 (Dec., 1945), pp. 492-526 Published by: The Academy of Political Science Article Stable URL: http://www.jstor.org/stable/2144667 (accessed 03 31, 2015)

---

CENTRAL BANK STATUTES

Austria: Austrian National Bank. Available at http://www.oenb.at/dms/oenbEN/About-Us/Downloads/About-Us/NBG-1984_e_1-2015_web/NBG%201984_e_1-2015_WEB.pdf, (accessed 03 31, 2015)

Belgium: National Bank of Belgium. Available at http://www.nbb.be/doc/ts/enterprise/juridisch/e/statutes_e.pdf , (accessed 03 31, 2015)

France: Bank of France. Available at http://www.banque-france.fr/fileadmin/user_upload/banque_de_france/histoire/mfc.pdf, (accessed 03 31, 2015)

Germany: Deutsche Bundesbank. Available at https://www.bundesbank.de/Redaktion/EN/Downloads/Bundesbank/Tasks_and_organisation/bundesbank_act.pdf?__blob=publicationFile, (accessed 03 31, 2015)

Greece: Bank of Greece. Available at http://www.bankofgreece.gr/BogDocumentEn/Statute.pdf, (accessed 03 31, 2015)

Greece: Amendments to the Statute of the Bank of Greece, Available at http://www.bankofgreece.gr/BogDocumentEn/9th_edition_Statute_Amendments.pdf, (accessed 03 31, 2015)

Italy: Bank of Italy. Available at https://www.bancaditalia.it/chi-siamo/funzioni-governance/disposizioni-generali/en_statute.pdf?language_id=1, (accessed 03 31, 2015)

Spain: Bank of Spain. Available at http://www.bde.es/f/webbde/COM/funciones/ficheros/en/leyautone.pdf, (accessed 03 31, 2015)

---

ELECTRONIC SOURCES

European Union law, http://eur-lex.europa.eu/homepage.html
Greek Government Gazette, http://www.et.gr/ (only in Greek)

WordPress Post

Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης. Ένα σύντομο σημείωμα

Προσωπικά μου είναι αδύνατον να ισχυριστώ ότι έχω διαβάσει τους 30 τόμους που αποτελούν το έργο του Keynes, θα ήταν ένδειξη μέγιστης αμετροέπειας. Ίσως όμως να μην υπάρχει κανένα άλλο βιβλίο οικονομικής ιστορίας και σκέψης, εκτός από τις Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης του Keynes, από το οποίο μπορούμε να αντλήσουμε γνώσεις και διδάγματα για την ελληνική κρίση. Ο Keynes ήταν επίσημος αντιπρόσωπος της Βρετανίας στην συνδιάσκεψη που είχε γίνει στο Παρίσι με την λήξη του 1^ου Παγκοσμίου Πολέμου και η οποία έμεινε στην ιστορία για την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών.

Τον Νοέμβριο του 1919 εκδόθηκαν οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης όπου περιέγραψε την επικείμενη καταστροφή που περίμενε την ευρωπαϊκή ήπειρο από την ταπεινωτική Συνθήκη που επεβλήθη στην Γερμανία. Απογοητευμένος και ενώ ήταν μέλος της Βρετανικής αντιπροσωπείας είχε αποχωρήσει σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την αμετροεπή και βάρβαρη επιβολή των πολεμικών αποζημιώσεων και επανορθώσεων στην ηττημένη Γερμανία.

«… ο βρετανικός λαός δέχτηκε τη συνθήκη χωρίς να την διαβάσει. Είναι όμως υπό την επιρροή του Παρισιού, όχι του Λονδίνου, που γράφτηκε αυτό το βιβλίο από έναν που, αν και Άγγλος, αισθάνεται τον εαυτό του επίσης Ευρωπαίο, και, λόγω της τόσο έντονης εμπειρίας, δεν μπορεί να αδιαφορήσει ενώπιον της περαιτέρω εκδίπλωσης του μεγάλου ιστορικού δράματος αυτών των ημερών, που θα καταστρέψει σπουδαίους θεσμούς, αλλά ενδέχεται επίσης να δημιουργήσει ένα νέο κόσμο.» (Keynes)σελ. 4

Δεν γνώριζε «καμία ικανοποιητική απάντηση» στην αναφορά της γερμανικής οικονομικής επιτροπής ότι «εκείνοι που υπογράφουν αυτή τη συνθήκη θα υπογράψουν τη θανατική καταδίκη πολλών εκατομμυρίων Γερμανών ανδρών, γυναικών και παιδιών.» (σελ.151) «Η εξέταση της ικανότητας της Γερμανίας να πληρώσει ήταν εξαρχής εκτός συζήτησης.» (σελ.97) Ο Keynes δεν εισακούστηκε και το αποτέλεσμα το βίωσε με τον πιο συγκλονιστικό τρόπο η ευρωπαϊκή ήπειρος λίγα χρόνια αργότερα

Ο επίλογος του Keynes είναι δηλωτικός τόσο της απαισιοδοξίας του όσο και της κατεύθυνσης που πρέπει να αναζητηθεί η ελπίδα.

«Συναντώ λίγες ενδείξεις αιφνίδιων ή δραματικών εξελίξεων οπουδήποτε. Εξεγέρσεις και επαναστάσεις μπορεί να συμβούν, επί του παρόντος όμως, όχι τέτοιες που έχουν θεμελιώδη σημασία. Εναντίον της πολιτικής τυραννίας και αδικίας, η επανάσταση είναι ένα όπλο. Ποια ορμήνια όμως της ελπίδας μπορεί να προσφέρει η επανάσταση σε πάσχοντες από οικονομική στέρηση, η οποία να μην προέρχεται από αδικίες της διανομής, αλλά να είναι γενική; Η μοναδική εγγύηση εναντίον της επανάστασης στην Κεντρική Ευρώπη είναι πράγματι το γεγονός ότι, ακόμα και στη σκέψη των ανθρώπων που είναι απελπισμένοι, η επανάσταση δεν προσφέρει καμία προοπτική βελτίωσης πουθενά. Συνεπώς, ενδέχεται να βρίσκεται ενώπιον μας μια μακρά, σιωπηλή διαδικασία ημι-ένδειας και μίας σταδιακής, σταθερής ύφεσης του βιοτικού επιπέδου και των ανέσεων. Αν της επιτρέψουμε να προχωρήσει, η χρεοκοπία και η παρακμή της Ευρώπης θα επηρεάσει μακροπρόθεσμα τους πάντες, ίσως όμως όχι με έναν τρόπο εντυπωσιακό ή άμεσο.

Αυτό έχει μία ευοίωνη πλευρά. Μπορεί ακόμα να έχουμε χρόνο να επανεξετάσουμε τις πορείες μας και να δούμε τον κόσμο με νέα μάτια. Για το άμεσο μέλλον αναλαμβάνουν δράση τα γεγονότα και το εγγύτερο πεπρωμένο της Ευρώπης δεν είναι πλέον στα χέρια κανενός. Τα γεγονότα του επερχόμενου έτους δε θα διαμορφωθούν από τις προμελετημένες πράξεις των πολιτικών ανδρών, αλλά από τα κρυμμένα ρεύματα, που ρέουν αδιάκοπα κάτω από την επιφάνεια της πολιτικής ιστορίας, την έκβαση των οποίων δεν μπορεί να προβλέψει κανένας. Με ένα μόνο τρόπο μπορούμε να επηρεάσουμε αυτά τα κρυμμένα ρεύματα-θέτοντας σε κίνηση εκείνες τις δυνάμεις της εκπαίδευσης και της φαντασίας που μεταμορφώνουν την γνώμη. Το μέσο πρέπει να είναι η βελτίωση της αλήθειας, η αποκάλυψη της ψευδαίσθησης, η διάλυση του μίσους, η διεύρυνση και η εκπαίδευση των ανθρώπινων αισθημάτων και νοοτροπιών.

Σε αυτό το φθινόπωρο του 1919 στο οποίο γράφω, είμαστε στη νεκρή εποχή της μοίρας μας. Η αντίδραση από τους κόπους, τους φόβους και τα βάσανα των τελευταίων πέντε ετών βρίσκεται στ ύψιστο σημείο της. Η ικανότητα μας να αισθανόμαστε ή να νοιαζόμαστε πέραν των άμεσων ζητημάτων της δικής μας υλικής ευημερίας επισκιάζεται προσωρινά. Τα μεγαλύτερα γεγονότα έξω από την δική μας άμεση εμπειρία και οι πιο τρομερές προσδοκίες δεν μπορούν να μας κινητοποιήσουν.

….

Έχουμε ήδη κινηθεί πέραν των ορίων της αντοχής και έχουμε ανάγκη από ανάπαυση. Ποτέ ξανά στη διάρκεια της ζωής των ανθρώπων που ζουν σήμερα δεν έκαιγε τόσο θαμπά το καθολικό στοιχείο στην ψυχή του ανθρώπου.

Γι’ αυτούς τους λόγους η αληθινή φωνή της νέας γενιάς δεν έχει ακόμα προφερθεί, η δε σιωπηλή γνώμη δεν έχει πάρει ακόμη την μορφή της. Αφιερώνω αυτό το βιβλίο για τη διαμόρφωση της γενικής κοινής γνώμης του μέλλοντος.»

Αργότερα και ήδη από το 1941 ο Keynes είχε καταθέσει την πρόταση του για το πώς θα έπρεπε να οικοδομηθεί η μεταπολεμική νομισματική αρχιτεκτονική. Στο πυρήνα της πρότασης του ήταν η δημιουργία ενός παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, του Bancor και μίας Διεθνούς Ένωσης Συμψηφισμού. (International Clearing Union).   Οι προτάσεις του ξεδιπλώθηκαν στην συνδιάσκεψη του Bretton Woods το 1944. Θέλω απλώς να σταθώ σε ένα διαφορετικό σημείο της εισαγωγικής του τοποθέτησης για την δημιουργία της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ρόλου της:

«Θα είναι το καθήκον της Τράπεζα, δια μέσω σοφού και συνετού δανεισμού, να προωθήσει μια πολιτική επέκτασης της παγκόσμιας οικονομίας, υπό την έννοια κατά την οποία ο όρος αυτός είναι ο ακριβώς αντίθετος του πληθωρισμού. Με τον όρο “επέκταση” πρέπει να εννοούμε την αύξηση των πόρων και της παραγωγής σε πραγματικούς όρους, σε φυσική ποσότητα, η οποία συνοδεύεται και διευκολύνεται από την αντίστοιχη αύξηση της αγοραστικής δύναμης. Με τον “πληθωρισμό” από την άλλη πλευρά, εννοούμαι την αντίστοιχη αύξηση της αγοραστικής δύναμης που δεν την συνοδεύει αύξηση στην ποσότητα της παραγωγής. Η Τράπεζα θα προωθήσει την [οικονομική] επέκταση και την αποφυγή του πληθωρισμού.» (σελ.85, μετάφραση δική μου)

Ούτε και στο Bretton Woods ο Keynes εισακούστηκε. Αντί για ένα παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα το οποίο θα ανακύκλωνε τα πλεονάσματα με τα ελλείμματα υιοθετήθηκε ένας κανόνας δολαρίου για να μην απολέσουν οι ΗΠΑ την κυριαρχία τους, ενώ η δραστηριοποίηση της Παγκόσμιας Τράπεζας προκαλεί ρίγη φόβου και όχι ελπίδας σε όποια χώρα και εάν έχει βρεθεί. Είναι αναπόφευκτο ότι στο μυαλό ενός νουνεχή ανθρώπου θα γίνει η σύγκριση μεταξύ της Συνθήκης των Βερσαλλιών και του ελληνικού μνημονίου, μεταξύ της Γερμανίας του μεσοπολέμου και της Ελλάδας σήμερα. Είναι αναπόφευκτο ότι θα κάνει την σύγκριση μεταξύ των στόχων που θα έπρεπε κατά τον Keynes να έχει η Παγκόσμια Τράπεζα και των στόχων που θα έπρεπε να έχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι άλλοι παγκόσμιοι θεσμοί.

Η Ελλάδα έχει συνθηκολογήσει με την θανατική της καταδίκη χωρίς να έχει εξεταστεί η ικανότητά της να πληρώσει τα χρέη της. Οι πολιτικές της Ευρωζώνης διασώζουν τις τράπεζες χωρίς να δίνουν στους λαούς της Ευρώπης την ελπίδα που συνοδεύει την οικονομική επέκταση οριζόμενης ως το αντίθετο του πληθωρισμού.

Παντού βασιλεύει ο κυνισμός ο οποίος βαφτίζεται αστικός ρεαλισμός.  Πάνω από την Ευρώπη πλανάται το φάντασμα μίας ιδεολογικής αμετροέπειας που πλέον καθορίζει ακόμη και τους “φόβους” των λαών, μία αμετροέπεια χωρίς να την στοιχειώνει η ελπίδα από το όνειρο του Keynes.   Πάνω από την Ευρώπη πλανώνται οι μνήμες της πρόσφατης ιστορίας της.  Πόσο συγκλονιστική και επίκαιρη είναι η σκέψη του.    Πώς θα ήταν άραγε ο κόσμος εάν ο Keynes είχε εισακουστεί;

ΠΗΓΕΣ:

Keynes, J. M. (2009 [1971]). Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης. (Μ. Ψαλιδόπουλος, Θ. Νουτσόπουλος, Επιμ., & Θ. Νουτσόπουλος, Μεταφρ.) Αθήνα: Παπαζήσης.

United States. Dept. of State, (1948), Proceedings and Documents of the United Nations Monetary and Financial Conference, Bretton Woods, New Hampshire, July 1-22, 1944, [Vol I/1948], accessed May 26, 2014 from FRASER, http://fraser.stlouisfed.org/publication/?pid=430

Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, η KfW και η Βασιλεία ΙΙ

Στο πολυνομοσχέδιο ψηφίστηκε περιλαμβάνεται μία ρύθμιση για το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων [ΤΠΔ] για την «οριστική απομείωση» του χαρτοφυλακίου του εμπορικού κλάδου του ΤΠΔ.  Πρακτικά η οριστική απομείωση θα βάλει ταφόπλακα στον εμπορικό κλάδο του ΤΠΔ.  Στον φαινομενικά ασυνάρτητο τίτλο αυτού του άρθρου τι είναι αυτό που μπορεί να συνδέει το ΤΠΔ την KfW και τους εποπτικούς κανόνες του τραπεζικού τομέα;  Υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ ΤΠΔ και KfW;  Ποια είναι η KfW;  Σε μία οικονομία στην οποία η έννοια του τραπεζικού ανταγωνισμού δεν υφίσταται αφού η συγκέντρωση των 4 συστημικών τραπεζών έχει ξεπεράσει το 90% τι ρόλο θα μπορούσε να έχει το ΤΠΔ;  Ας τα πάρουμε  τα πράγματα από την αρχή.

Οι οδηγίες 2006/48 και 2006/49

Με τον νόμο 3601 ΦΕΚ Α’ 178/01.08.2007 καθώς και με μία σειρά από Πράξεις Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος ενσωματώθηκαν στο ελληνικό δίκαιο οι οδηγίες 2006/48/ΕΚ σχετικά με την ανάληψη και την άσκηση δραστηριότητας πιστωτικών ιδρυμάτων και 2006/49/ΕΚ για την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων των επιχειρήσεων επενδύσεων και των πιστωτικών ιδρυμάτων.  Οι δύο οδηγίες αποτελούν την εφαρμογή των ρυθμιστικού πλαισίου της Βασιλείας ΙΙ. Από την 2006/48 και με βάση το άρθρο 2 προβλέπονταν η εξαίρεση κάποιων ιδρυμάτων από την συμμόρφωση με το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο.   Όπως αναφέρει:

«Η παρούσα οδηγία δεν έχει εφαρμογή ως προς:
– τις κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών,
– τα γραφεία ταχυδρομικών επιταγών,
– …
– στη Γερμανία, την «KreditanstaltfürWiederaufbau», τους οργανισμούς, οι οποίοι αναγνωρίζονται, στο πλαίσιο του «Wohnungsgemeinnützigkeitsgesetz»,ως όργανα της εθνικής πολιτικής στον στεγαστικό τομέα και οι τραπεζικές εργασίες των οποίων δεν συνιστούν την κύρια δραστηριότητα, καθώς και τους οργανισμούς, οι οποίοι, δυνάμει του νόμου αυτού, αναγνωρίζονται ως κοινωφελείς στεγαστικοί οργανισμοί,
– στην Ελλάδα, το «Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων»

Από αυτή την οδηγία προκύπτει μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση.  Τα ρυθμιστικό πλαίσιο του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων είναι ίδιο με αυτό της κρατικής γερμανικής KfW, δηλαδή έχει εξαιρεθεί από την εφαρμογή των κανόνων της Βασιλείας.  Όντως με το Άρθ.3 εδάφιο 2 του 3601 και πλην μίας διάταξης που δεν επηρεάζει την ουσία νομοθετήθηκε η εξαίρεση του ΤΠΔ.  Η εξαίρεση αυτή σημαίνει και για το ΤΠΔ και για την KfW αλλά και για όλες τις τράπεζες που προβλέπονται από την 2006/48 ότι δεν υπάρχει υποχρέωση συμμόρφωσης με τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας.

Το άρθρο 2 της οδηγίας δεν έχει τροποποιηθεί με μεταγενέστερες οδηγίες που αφορούν το ρυθμιστικό πλαίσιο και εξακολουθεί να έχει την ίδια ισχύ.  Επίσης με το Άρθρο 1 του Κανονισμού 1024/2013 του Συμβουλίου της Ευρώπης ανατέθηκαν στην ΕΚΤ “ειδικά καθήκοντα σχετικά με τις πολιτικές προληπτικής εποπτείας των πιστωτικών ιδρυμάτων.” Όμως “Ιδρύματα αναφερόμενα στο άρθρο 2 παράγραφος 5 της οδηγίας 2013/36/ΕΕ… εξαιρούνται από τα εποπτικά καθήκοντα που ανατίθενται στην ΕΚΤ …”

Ποιά είναι αυτά τα ιδρύματα που εξαιρούνται από τον εποπτεία με την οδηγία 2013/36 η οποία αντικατέστησε τις οδηγίες 2006/48 και 2006/49;

«Άρθρο 2 παρ. 5. Η παρούσα οδηγία δεν έχει εφαρμογή ως προς:
– τις κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών,
– τα γραφεία ταχυδρομικών επιταγών,
– …
– στη Γερμανία, την «KreditanstaltfürWiederaufbau», …
– στην Ελλάδα, το «Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων»

Δηλαδή τόσο το ΤΠΔ όσο και η KfW εξαιρούνται και από την εποπτεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και δεν διαφέρουν ούτε ως προς αυτό.

Σε μία Ελλάδα όπου έχουν καταρρεύσει οι πιστώσεις από τις τράπεζες ακόμη και προς υγιείς ιδιωτικές εξωστρεφείς επιχειρήσεις,  η εξαίρεση από τους κανόνες ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας και λιγότερο από την εποπτεία είναι σημαντικοί παράγοντες στα χέρια μίας υπεύθυνης κυβέρνησης.  Θα μπορούσε το ΤΠΔ να αποτελέσει έναν, και φυσικό όχι τον μοναδικό, μοχλό επανεκκίνησης της οικονομίας;  Τι κάνει η KfWστην Γερμανία;

Η KfW και η δανειακή σύμβαση του μνημονίου

Η KreditanstaltfürWiederaufbau KfW (Πιστωτικό Ίδρυμα Ανασυγκρότησης) είναι ένας γερμανικός κρατικός τραπεζικός όμιλος ο οποίος ιδρύθηκε το 1948 με την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και συμμετείχε στην διαχείριση των πόρων του Σχεδίου Marshall για την ανοικοδόμηση της Γερμανίας.  Μέτοχοι του είναι κατά 80% η ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας και κατά 20% τα ομόσπονδα κράτη.  Το ενεργητικό της το 2012 ήταν 511 δισ. ευρώ αντιπροσωπεύοντας περίπου το 19% του ΑΕΠ της Γερμανίας.  Απασχολεί 5.190 άτομα προσωπικό και διαθέτει 20,7 δισ. ευρώ κεφάλαια.  Τις δραστηριότητες της τις διαχωρίζει σε εσωτερικές και διεθνείς. Με το σύνθημα «Υποστηρίζουμε την Γερμανία» σκοποί της είναι η χρηματοδότηση μικρομεσαίων γερμανικών επιχειρήσεων με ιδιαίτερη έμφαση σε νεοσύστατες και καινοτόμες επιχειρήσεις και η χρηματοδότηση επενδύσεων σε «περιφερειακές και κοινωνικές υποδομές».  Οι διεθνείς δραστηριότητές της περιλαμβάνουν την χρηματοδότηση εξαγωγικών επιχειρήσεων τόσο γερμανικών όσο και ευρωπαϊκών.  Όπως αναφέρει οι προτεραιότητες των διεθνών δραστηριοτήτων της περιλαμβάνουν την «εξασφάλιση πρώτων υλών» για γερμανικές επιχειρήσεις και τις «ξένες επενδύσεις γερμανικών επιχειρήσεων».  Επίσης «προωθεί την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο σε αναπτυσσόμενες χώρες βελτιώνοντας τις ζωές των ανθρώπων».

Η KfW είναι η γερμανική κρατική τράπεζα η οποία το 2010 υπέγραψε εκπροσωπώντας την Γερμανία την Σύμβαση Δανειακής Διευκόλυνσης με την ελληνική κυβέρνηση και την Τράπεζα της Ελλάδος.  Επίσης η KfW στην προσπάθεια στήριξης της ελληνικής οικονομίας είχε ανακοινώσει με δελτίο τύπου στις 07.10.2011 ότι προβαίνει σε μείωση του επιτοκίου χορηγήσεων κατά 25 μονάδες βάσης για επενδύσεις και κεφάλαια κίνησης γερμανικών επιχειρήσεων που θέλουν να δραστηριοποιηθούν στην Ελλάδα, για θυγατρικές γερμανικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα καθώς και για ελληνογερμανικές κοινοπραξίες.  Επίσης στο ίδιο δελτίο τύπου γίνεται αναφορά ότι η KfW θα παράσχει την τεχνογνωσία της στην ελληνική κυβέρνηση για την δημιουργία μίας κρατικής αναπτυξιακής τράπεζας στην Ελλάδα στα πρότυπα της KfW.  Τέλος κατά την επίσκεψη του Wolfgang Schäuble στην Αθήνα στις 18.07.2013 ξεκίνησε η συζήτηση για την ίδρυση του Institute for Growth στην οποία η KfW θα παρέχει τεχνική υποστήριξη και κεφάλαια.

Γιατί να υπογράψει η KfW την δανειακή σύμβαση και όχι η Γερμανία; Με βάση τους κανόνες το κρατικό χρέος, ακόμη και για ένα αναξιόχρεο κράτος, έχει μηδενική στάθμιση ρίσκου το οποίο έχει ως αποτέλεσμα για την χορήγηση πίστωσης από μία τράπεζα σε ένα κράτος να μην χρειάζονται εποπτικά κεφάλαια.  Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι δεν υπάρχει πιστωτικός κίνδυνος, υπάρχει και παραυπάρχει όπως έχει αποδειχτεί στην ελληνική περίπτωση.  Σε προηγούμενο κείμενο που έκανα αναφορά στο θέμα της ποσοτικής χαλάρωσης είχα υποστηρίξει την θέση ότι το ελληνικό κράτος θα μπορούσε να μπει σε απευθείας διμερείς συμβάσεις δανεισμού με εμπορικές τράπεζες χωρίς να χρειάζεται να καταφύγει σε έκδοση ομολόγων.  Είναι ή δεν είναι η δανειακή σύμβαση του ελληνικού κράτους με την KfW η πρακτική εφαρμογή αυτής της πρότασης;  Επιπλέον, ας μας εξηγήσει κάποιος με τραπεζικές γνώσεις εάν με βάση τους κανόνες είναι υποχρεωμένη η KfW να βγει στις αγορές για να αντλήσει τα κεφάλαια με τα οποία χρηματοδότησε το ελληνικό κράτος.  Όχι μόνο δεν είναι αλλά στην πραγματικότητα όλα μπορούν να γίνουν με μία απλή διπλογραφική λογιστική εγγραφή.  Η μόνη υποχρέωση συμμόρφωσης που υπάρχει είναι με την τήρηση των ελάχιστων αποθεματικών στην Κεντρική Τράπεζα.  Για την ιστορία να αναφέρω ότι η KfW υπολογίζει και δημοσιεύει τον δείκτη CoreTier 1 σε εθελοντική βάση για εσωτερικούς λόγους.   Για το 2010 ο δείκτης ήταν στο 12,4%.

Τι έχει συμβεί με το ΤΠΔ

Ξεκινώντας κάπως αντίστροφα στο άρθρο 2 του  πολυνομοσχεδίου στην παράγραφο Β προωθείται η εξής ρύθμιση για το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων:

«Στην παράγραφο 2 του άρθρου 2 του ν. 3965/2011, όπως τροποποιήθηκε με την παρ. 2 του άρθρου 72 του ν. 4170/2013 (Α’ 163), προστίθεται τρίτο εδάφιο ως εξής:

«Ο κλάδος εμπορικών δραστηριοτήτων του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, όπως αυτός ορίζεται στην υπ’ αριθμ. 2/23510/0094/30−03−2012 (Β΄ 1083Β) Α.Υ.Ο.   «Κανονισμός του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων κατ’ εφαρμογή του άρθρου 4 του ν. 3965/2011»  έως την οριστική απομείωση του χαρτοφυλακίου του συνεχίζει τη δραστηριότητα του αποκλειστικά για τις υφιστάμενες χρηματοοικονομικές δραστηριότητες όπως αυτές περιγράφονται στον ως άνω Κανονισμό του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων,  με τους ήδη υφιστάμενους, κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος νόμου, συναλλασσόμενους του Ταμείου, χωρίς δυνατότητα χορήγησης νέων δανείων προς αυτούς από αυτό τον κλάδο ούτε αποδοχής οποιωνδήποτε νέων καταθέσεων, με την εξαίρεση της ανανέωσης των ήδη υφιστάμενων καταθέσεων.»

Εάν η δραστηριότητα μίας τράπεζας είναι να χορηγεί δάνεια τότε η «οριστική απομείωση του χαρτοφυλακίου» μόνο ως δήλωση πρόθεσης για το οριστικό κλείσιμο του ΤΠΔ μπορεί να γίνει κατανοητή.   Υπάρχει άλλη εξήγηση;

Γιατί διασπάστηκε το ΤΠΔ; Ηταν μνημονιακή υποχρέωση

Στον 3845 ΦΕΚ Α’65/06.05.2010 γίνεται μνεία στο Άρθρο Δεύτερο ότι «11. Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών μπορεί να ρυθμίζονται τα σχετικά με την αποπληρωμή των στεγαστικών και άλλων συναφών δανείων που έχουν χορηγηθεί από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων (Τ.Π.Δ.), να διευρύνεται ο κύκλος των δικαιούχων για τη λήψη δανείων από το Τ.Π.Δ. με την ένταξη εργαζομένων του ευρύτερου δημόσιου τομέα και να οργανώνονται προγράμματα του Τ.Π.Δ. για την αναχρηματοδότηση στεγαστικών και άλλων συναφών δανείων που έχουν λάβει από άλλα πιστωτικά ιδρύματα δικαιούχοι δανειοδότησης από το Τ.Π.Δ».  Άρα δεν υπήρχε αρχικά κάποιο θέμα με το ΤΠΔ ενώ για την ελληνική πραγματικότητα μάλλον γέλια και οργή παρά ερωτηματικά προκαλεί η σπουδή του Υπουργείου να κατοχυρώσει την δυνατότητα ρύθμισης και λήψης δανείων από τους δημοσίους υπαλλήλους.

Στην πρώτη έκθεση αξιολόγησης του ΔΝΤ τον Σεπτέμβριο του 2010 γίνεται αναφορά στην αναδιάρθρωση των δραστηριοτήτων των κρατικά ελεγχόμενων τραπεζών (ΑΤΕ, Ελληνικά Ταχυδρομεία και ΤΠΔ).  Η έκθεση αναφέρει ότι το ΤΠΔ ανταγωνίζεται τις τράπεζες για καταθέσεις και ότι στερείται κατάλληλων μηχανισμών ελέγχου του επιτοκιακού κινδύνου καιρευστότητας.  Χωρίς πρόσβαση στην ΕΚΤ και στην διατραπεζική το ΤΠΔ τείνει να διατηρεί τα επιτόκια καταθέσεων υψηλά στρεβλώνοντας έτσι την αγορά έστω και σε περιορισμένη έκταση λόγω του μικρού μεγέθους του και του αραιού δικτύου υποκαταστημάτων.  Επίσης στο 2ο επικαιροποιημένο πρόγραμμα (σελ. 10) γίνεται για πρώτη φορά λόγος για διάσπαση των εμπορικών δραστηριοτήτων του ΤΠΔ με νομοθετική ρύθμιση που θα κατατεθεί έως τον Μάρτιο του 2011 και για χρησιμοποίηση πόρων του ΤΠΔ για την ανακεφαλαιοποίηση της Αγροτικής Τράπεζας.  Ταυτόχρονα πλέον η διάσπαση του ΤΠΔ γίνεται προαπαιτούμενο (σελ. 14) για την εκταμίευση των δόσεων.  Επίσης στην 2η έκθεση του ΔΝΤ πέρα από την αναδιάρθρωση των κρατικά ελεγχόμενων τραπεζών δημοσιεύεται μία συνοπτική λογιστική κατάσταση του ΤΠΔ, της ΑΤΕ και του ΤΤ.(σελ.51).

Στις 31.03.2011 κατατίθεται στην βουλή ο νόμος 3965 με τον οποίο διασπάται το ΤΠΔ και ο οποίος τελικά ψηφίζεται τον Μάιο του ίδιου έτους.  Της ψήφισης είχε προηγηθεί στις 13.04.2011 η θετική γνωμοδότηση της ΕΚΤ CON/2011/34.  Συγκεκριμένα η ΕΚΤ αναφέρει ότι, «ο εν λόγω διαχωρισμός της κύριας δραστηριότητας, που αφορά τις παρακαταθήκες, από τις δραστηριότητες αποδοχής καταθέσεων και χορήγησης δανείων αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσει την έλλειψη ισότιμων όρων ανταγωνισμού». Η ΕΚΤ αναφέρει ότι έτσι ενισχύεται η ασφάλεια του κλάδου των εμπορικών δραστηριοτήτων «περιλαμβανομένης της συμμόρφωσης του ΤΠΔ με τις ρυθμιστικές και εποπτικές απαιτήσεις τις εφαρμοστέες στα πιστωτικά ιδρύματα βάσει της εθνικής και της ενωσιακής νομοθεσίας».

Μια μικρή παρένθεση περί του ανταγωνισμού

Με τα φαινόμενα συγκέντρωσης που παρουσιάζει ο τραπεζικός κλάδος στην Ελλάδα, η σπουδή της Τρόϊκα για να εξασφαλίσει «ισότιμους όρους ανταγωνισμού» στην ελληνική αγορά είναι πρόκληση για κάθε καλόπιστο άτομο.  Η ελληνική κυβέρνηση προφανώς με την ανοχή της Τρόϊκα φρόντισε να καταργήσει τις διατάξεις που αφορούν την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού. (ν.3959 ΦΕΚ 93 Α 20/4/2011).  Με πράξη νομοθετικού περιεχομένου ΦΕΚ 94 Α/19/4/2012 που ρυθμίζει τα θέματα κεφαλαιακής ενίσχυσης των πιστωτικών ιδρυμάτων νομοθετεί ότι «To άρθρο 9 του ν.3959/2011 (Α’93) δεν εφαρμόζεται σε συγκεντρώσεις επιχειρήσεων που προκύπτουν κατά την εφαρμογή του παρόντος άρθρου». Το άρθρο 9 του νόμου 3959 αφορά την αναστολή της πραγματοποίησης συγκέντρωσης [π.χ συγχώνευση, εξαγορά, εξαγορά με δημόσια προσφορά] όταν προκύπτει θέμα εναρμονισμένων πρακτικών και καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης στην αγορά όπως προκύπτουν από το άρθρο 2 & 3 του ίδιου νόμου.  Ενώ λοιπόν από την μία πλευρά η απαίτηση είναι για ισότιμους όρους ανταγωνισμού μεταξύ των τραπεζών από την άλλη αναστέλλονται οι νόμοι περί ανταγωνισμού για τις τράπεζες.  Υπάρχει κάποιος που μπορεί να πείσει με τεκμήρια περί του αντιθέτου;  Υπάρχει κάποιος που μπορεί να πείσει ότι ο δημόσιος πυλώνας του τραπεζικού συστήματος δεν έχει υποστεί σκόπιμη ευθανασία;  Δεν είναι μόνο η κατάργηση των νόμων αλλά ακόμη και η συγκέντρωση πλέον του τραπεζικού κλάδου σε 4 τράπεζες δεν είναι σύννομη ούτε με το πλαίσιο αξιολόγησης για τον ανταγωνισμό μεταξύ των πιστωτικών ιδρυμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση.  Σε αυτό το θέμα θα επανέλθω με ένα άλλο κείμενο.  Προς το παρόν ο παρακάτω πίνακας είναι κατατοπιστικός.  Μετά από όλες τις διασπάσεις, εξαγορές και συγχωνεύσεις οι 4 συστημικές τράπεζες απέκτησαν επιπλέον ενεργητικό περίπου 77,5 δισ. ευρώ.  Το ποσό αυτό αντιστοιχεί σε λίγο πάνω απ΄40% του ΑΕΠ.  Πήραν έως τώρα περίπου 25,5 δισ. ευρώ από το ΤΧΣ για την ανακεφαλαιοποίηση, καλύφτηκε από το ΤΧΣ χρηματοδοτικό κενό 14,7 δισ. χωρίς ακόμη να είναι οριστικά αυτά τα μεγέθη.  Επιπλέον το δημόσιο έχει αποκτήσει σε αυτές 4,4 δισ. ευρώ σε προνομιούχες μετοχές ενώ κάλυψε και την συμμετοχή του στην ΑΜΚ της ΑΤΕ.

Ο Νόμος 3965 αναμόρφωση πλαισίου λειτουργίας του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων

Στο κείμενο του νόμου διαβάζουμε:

«Άρθρο 2, Κανόνες λειτουργίας

1. Δεν επιτρέπεται η σταυροειδής επιδότηση ή οποιασδήποτε άλλης μορφής άμεση ή έμμεση χρηματοδότηση του κλάδου εμπορικών δραστηριοτήτων από πόρους, οι οποίοι προέρχονται από τις λοιπές λειτουργίες του Ταμείου.

2. Ο κλάδος εμπορικών δραστηριοτήτων του Ταμείου οφείλει να τηρεί τα ελάχιστα όρια των υποχρεωτικών δεικτών ρευστότητας και κεφαλαιακής επάρκειας, όπως αυτά ορίζονται στην εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία περί πιστωτικών ιδρυμάτων.

3. Το Ταμείο εκτός του κλάδου εμπορικών δραστηριοτήτων μπορεί να χορηγεί δάνεια μόνο προς οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), συνδέσμους και ενώσεις αυτών, καθώς και προς νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου υπό τον όρο ότι τα δάνεια αυτά έχουν ως αποκλειστικούς σκοπούς την εξυγίανση των ΟΤΑ ή την εκτέλεση έργων υποδομής για την περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας, με ή χωρίς τη σύμπραξη του ιδιωτικού τομέα ή την εκτέλεση έργων γενικού συμφέροντος.”

Με το άρθρο 3 του 3965 προβλέπεται η πλήρης απόσχιση του εμπορικού κλάδου.

Γιατί τόση σπουδή με το άρθρο 2.2 να συμμορφωθεί ο εμπορικός κλάδος του ΤΠΔ με το ρυθμιστικό πλαίσιο;  Δεν θα μπορούσε να παραμείνει ως έχει και αντί αυτού να συμμορφωθεί εθελοντικά όπως ακριβώς και η KfW;  Για ποιόν λόγο επιβάλλεται η συμμόρφωση την στιγμή που καταρρέουν οι πιστώσεις προς τον ιδιωτικό τομέα;  Δεν μπορεί το ΤΠΔ να μετεξελιχτεί σε μία KfW με ή χωρίς την τεχνική υποστήριξη των Γερμανών;  Δεν έχει επαρκή τεχνογνωσία η Τράπεζα της Ελλάδος ή το Υπουργείο Οικονομικών;  Γιατί καταστρέφουμε το μόνο εναπομείναν εργαλείο δημιουργίας ρευστότητας.  Η σκανδαλώδης εκμετάλλευση φορέων από τα κόμματα προς άγραν ψήφων είναι αποτέλεσμα κατάρρευσης όλων των θεσμών και ιδίως της δικαιοσύνης που έχει αφήσει ατιμώρητους πολιτικούς αλλά και συνδικαλιστές.  Υπάρχει όμως και η άλλη ανάγνωση που είναι και η ανάγνωση της Τρόϊκα.  Το ΤΠΔ δεν πρέπει να ανταγωνίζεται για την προσέλκυση καταθέσεων τον ιδιωτικό τομέα και αυτό είναι ορθό.  Γιατί δεν εφαρμόζεται το επιχειρηματικό μοντέλο της KfW στο ΤΠΔ;  Δεν είναι ανικανότητα, είναι έγκλημα εκ προμελέτης.

Να σημειώσω εδώ ότι τον Ιούνιο του 2011 η Αγροτική Τράπεζα προβαίνει σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου.  Στην σελίδα 289 του ενημερωτικού δελτίου γίνεται λόγος για συμμετοχή στην αύξηση του Δημοσίου και Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων.  Άλλωστε αυτό προβλεπόταν και από το επικαιροποιημένο μνημόνιο.  Η Αγροτική Τράπεζα θα χρησιμοποιούσε τα 675 εκατ. ευρώ από τα των 1.238,7 της αύξησης για να εξοφλήσει  τις προνομιούχες μετοχές που είχε αποκτήσει σε αυτήν το ελληνικό δημόσιο στα πλαίσια των ενισχύσεων του 3723.

Δηλαδή κυβέρνηση και Τρόικα είχαν προγραμματίσει να χρησιμοποιήσουν τα πλεονάσματα του ΤΠΔ στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Αγροτικής για να εξοφλήσει η Αγροτική πίσω στο δημόσιο τα 675 εκατ. των προνομιούχων.   Η αύξηση έγινε με επιτυχία, το δημόσιο κάλυψε την συμμετοχή του η Αγροτική «επέστρεψε» στο δημόσιο τα κεφάλαια που ούτως ή άλλως ποτέ δεν τα πήρε πίσω αφού τα έβαλε στην αύξηση της Αγροτικής.  Το τι απέγινε η ΑΤΕ μετά από εκείνη την αύξηση και φυσικά το PSI είναι μία άλλη γνωστή ιστορία.

Λίγους μήνες αργότερα το Διοικητικό Συμβούλιο του ΤΠΔ με την απόφαση Απόφαση 3427 22.12.2011 και μετά από μελέτη της Grant Thornton προσδιορίζει τα στοιχεία ενεργητικού και παθητικού που εισφέρονται στον εμπορικό κλάδο.  Είναι σαφές ότι στον εμπορικό κλάδο εισφέρονται σχεδόν λες οι καταθέσεις ενώ πλέον καθίσταται σαφές ότι ο εμπορικός κλάδος του ΤΠΔ θα έχει πρόβλημα ρευστότητας.

Στην ίδια απόφαση 3427 του ΔΣ του ΤΠΔ μαθαίνουμε ότι περίπου 28.000 τιτλοποιημένα δάνεια ύψους περίπου 950 εκατ. που έχουν εκχωρηθεί στην εταιρεία ειδικού σκοπού Gribonas Finance No 1 PLC δεν αποτελούν πλέον ενεργητικό του Ταμείου.  Να σημειώσουμε ότι η Gribonas έχει μετοχικό κεφάλαιο 50.000 λιρών Αγγλίας και είναι θυγατρική της WilmingtonTrust.  Καταπιστευματοδόχος εμφανίζεται η Deutsche Bank και τα δάνεια μάλλον πέρασαν με ένα swap στην JPMorgan.  Επίσης στην απόφαση 3427 διαβάζουμε ότι το ΤΠΔ υπερκαλύπτει όλους τους κανόνες περί κεφαλαιακής επάρκειας έχοντας δείκτη για το 2010 στο 22,37%σχεδόν διπλάσιο από αυτόν της KfWτην αντίστοιχη περίοδο!!!Η απόφαση 3427 εγκρίθηκε από τον Ευάγγελο Βενιζέλο ως Υπουργό Οικονομικών.  (ΦΕΚ Β’ 55/24.01.2012).

Παρόλα αυτά με το άρθρο 72§2 του νόμου 4170 ΦΕΚ Α’ 163/12.07.2013 «Το δεύτερο εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 2 του ν. 3965/2011 (Α΄ 113) τροποποιείται ως εξής: «Μέχρι την απόσχιση του κλάδου εμπορικών δραστηριοτήτων του Ταμείου, για την κάλυψη σημαντικής επί έλαττον απόκλισης από το ελάχιστο όριο των εφαρμοστέων δεικτών ρευστότητας, μετά από απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ταμείου, το Ταμείο μπορεί να κάνει χρήση πόρων του από παρακαταθήκες, με σκοπό να επανέλθει ο δείκτης ρευστότητάς του.»!!!  Δηλαδή δημιουργήσαμε με νόμο ένα πρόβλημα που δεν υπήρχε, την διάσπαση του ΤΠΔ, που για να λυθεί έπρεπε να ανασταλεί η εφαρμογή του νόμουπου δημιούργησε το πρόβλημα.  Και γιατί κύριοι δεν αναστέλλετε την διάταξη για την συμμόρφωση με το ρυθμιστικό πλαίσιο;

Επίσης να συμπληρώσω ότι στο ΦΕΚ Β’ 1083/09.04.2012 δημοσιεύτηκε ο κανονισμός του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων ενώ με το Προεδρικό Διάταγμα 169 ΦΕΚ Α’ 272/13.12.203 προβλέπονται οι όροι και η διαδικασία χορήγησης δανείων από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων προς το δημόσιο και φορείς του Δημοσίου.  Πλέον το ΤΠΔ μπορεί να χορηγεί δάνεια με βάση το νέο νομοθετικό πλαίσιο μόνο προς φορείς του Δημοσίου και ιδιαίτερα στους Ο.Τ.Α.  Μάλιστα το Ταμείο υπέγραψε και σύμβαση με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την χρηματοδότηση δημοτικών έργων έως και 100% του προϋπολογισμού τους.

Εύλογα Ερωτήματα

1. Έχει ή δεν έχει την δυνατότητα το ΤΠΔ από το υπάρχον ρυθμιστικό πλαίσιο να δημιουργήσει ρευστότητα;
2. Για ποιόν λόγο υποχρεώθηκε το ΤΠΔ να συμμορφωθεί με το ρυθμιστικό πλαίσιο από το οποίο έχει εξαιρεθεί;
3. Για ποιόν λόγο υποχρεώθηκε να διασπάσει τις δραστηριότητες του
4. Είχε ή δεν είχε την υποχρέωση το ΤΠΔ να αντλήσει κεφάλαια ακόμη και εάν ήταν, που δεν ήταν, υποκεφαλαιοποιημένο;
5. Μπορεί ή δεν μπορεί με βάση το ρυθμιστικό πλαίσιο το ΤΠΔ να λειτουργήσει στα πρότυπα της KfW;
6. Μπορεί ή δεν μπορεί το ΤΠΔ να χορηγήσει πιστώσεις σε ελληνικές επιχειρήσεις ιδιαίτερα εξαγωγικές ή να εγγυηθεί την χορήγηση πιστώσεων;
7. Εάν αύριο κληθεί η ελληνική κυβέρνηση να συμμετάσχει σε δάνειο π.χγια την Ουκρανία χρειάζεται να δανειστεί ή μπορεί να υπογράψει τις πιστώσεις το ΤΠΔ;
8. Θέλει ή δεν θέλει η ελληνική κυβέρνηση να υπάρχει ένας δημόσιος τραπεζικός πυλώνας από τον οποίο μάλιστα και δανείστηκε (KfW);  Γιατί δεν επιλέχτηκε η συγχώνευση όλων των κρατικών τραπεζών σε μία;
9. Είναι ή δεν είναι λύση οι διμερείς συμβάσεις δανεισμού απευθείας με τράπεζεςχρηματοδοτική λύση για το κράτος;
10. Είναι ή δεν είναι πρόβλημα η ευθανασία του ΤΠΔ;
11. Πώς ακριβώς διασφαλίστηκαν οι ισότιμοι όροι ανταγωνισμού με την διάσπαση του ΤΠΔ;  Υπάρχουν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού στον τραπεζικό κλάδο;

Θα μπορούσα να θέσω δεκάδες ερωτήματα.Το ΤΠΔ όπως και η KfW εξαιρέθηκαν από το ρυθμιστικό πλαίσιο και από την εποπτεία της ΕΚΤ.  Οι ομοιότητες όμως σταματούν εκεί.  Η KfW είναι χρηματοδοτικό εργαλείο και του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στην Γερμανία ενώ δεν είναι απίθανο να υποθέσει κανείς ότι δια μέσω της KfW η Γερμανία ασκεί οικονομική διπλωματία.  Στην Ελλάδα το ΤΠΔ θα μπορούσε με την κατάλληλη στελέχωση και υποδομή να αποτελέσει εργαλείο ανάπτυξης.  Αντί αυτού το ΤΠΔ διασπάστηκε και ουσιαστικά αποκόπηκε από τον ιδιωτικό τομέα.  Πριν τα ερωτήματα προηγείται η ανάλυση ή τουλάχιστον η ελάχιστη μελέτη του τι έχει συμβεί.  Η μόνη παραδοχή που μπορεί να κάνει ένας εχέφρων άνθρωπος είναι ότι η ολιγοπωλιακή διάρθρωση  του τραπεζικού κλάδου στην Ελλάδα είναι έγκλημα εκ προμελέτης.  Η κατάρρευση της ρευστότητας είναι έγκλημα εκ προμελέτης.

Η καταστροφή όλων των αναπτυξιακών εργαλείων είναι έγκλημα εκ προμελέτης.  Η επικοινωνιακή διαχείριση της κρίσης όσον αφορά τον τραπεζικό κλάδο είναι αποτέλεσμα ιδεολίγιστων αντιλήψεων που ουδεμία σχέση έχουν με την πραγματικότητα.  Ένα πράγμα είναι σίγουρο.  Η εξάπλωση της άγνοιας είναι αποτέλεσμα θεσμικής διαμεσολάβησης σε όλα τα επίπεδα.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο capital.gr στις 31.03.2014.

Ποσοτική Χαλάρωση με Πιστωτική Καθοδήγηση

This gallery contains 1 photo.

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην Ιαπωνία το 1995 υπό τον τίτλο «Πώς να δημιουργήσουμε ανάκαμψη μέσω της «ποσοτικής νομισματικής χαλάρωσης» ο Richard Werner επινόησε για πρώτη φορά τον όρο ποσοτική χαλάρωση. Τελικά τι σχέση έχει η σύλληψη της ιδέας για ποσοτική χαλάρωση και πιστωτική καθοδήγηση με όλα όσα εφαρμόστηκαν; Continue reading →

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ STEVE KEEN: Χρειαζόμαστε ένα νέο Bretton Woods αλλά όχι στο Bretton Woods.

Ο Steve Keen είναι ένας από τους κορυφαίους μακροοικονομολόγους σήμερα στον κόσμο.  To 2010 βραβεύτηκε από συναδέλφους του καθηγητές ως ο πρώτος οικονομολόγος που προέβλεψε την κρίση.  Είναι συγγραφέας του Debunking Economics ενώ έχει δημιουργήσει και ένα λογισμικό ανοιχτού κώδικα, το Minsky, προς τιμή του ομώνυμου οικονομολόγου, το οποίο προσομοιώνει την λειτουργία του νομισματικού και πιστωτικού συστήματος.  Αρθογραφεί τακτικά και διατηρεί το site http://www.debtdeflation.com/blogs/ ενώ δίνει δεκάδες διαλέξεις διεθνώς.

Αυτή η συζήτηση έγινε στις 07.01.2014 μέσω skype και ενώ ο ίδιος βρίσκονταν στην Γαλλία.  Είναι η πρώτη φορά που μία συζήτηση-συνέντευξη με τον Steve Keen δημοσιεύεται σε ελληνικό μέσο.  Ελπίζω η συζήτηση να καταφέρει να υπερβεί κάποιες παγιωμένες αντιλήψεις τόσο για την αιτία της κρίσης αλλά και πιθανές προτάσεις εξόδου.

[ΝΚ=Νικόλαος Καρατσόρης, SK=Steve Keen]

NK: Το 2005 ήσασταν ο πρώτος οικονομολόγος που προέβλεψε την κρίση.  «Την κρίση μπορεί να την καταλάβει κανείς μόνο μέσα από την δυναμική του χρέους» έχετε πει.  Γιατί δεν την είδε κανένας να έρχεται;  Υπάρχει κάτι λάθος με την μακροοικονομική θεωρία;

SK: Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι δεν περιλαμβάνουν καθόλου το χρέος στον τρόπο σκέψης τους και αυτό είναι που καθιστά την συμβατική σχολή οικονομικών υποκείμενη σε λάθη.  Προέρχεται από την προσπάθεια κάποια στιγμή στις αρχές της δεκαετίας του 1950 να ενσωματωθεί το υπόδειγμα της προσφοράς και της ζήτησης σε κάθε πτυχή της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς χρήματος .  Αν πρόκειται να εφαρμόσεις μία φθίνουσα καμπύλη ζήτησης και μία αύξουσα καμπύλη προσφοράς στην χρηματαγορά, θα πρέπει με κάποιον τρόπο να επιχειρηματολογήσεις ότι το σημείο που τέμνονται οι συναρτήσεις για την ζήτηση και προσφορά χρήματος σου δίνει την ποσότητα και την τιμή του χρήματος που προσφέρεται.  Αυτή είναι η θεωρία των δανειακών κεφαλαίων . Πριν συμβεί αυτό ,ακόμη και πίσω στην δεκαετία του 1920, και πριν την επικυριαρχία των χρηματοοικονομικών και της χρήσης του υποδείγματος προσφοράς και ζήτησης που είναι στην καρδιά της νεοκλασικής σχολής, μπορείς να βρεις συγγραφείς όπως ο Arthur Pigou, ο οποίος ήταν ο κύριος συντηρητικός αντίπαλος του Keynes.  Τον βλέπεις να μιλάει για το ότι η προσφορά χρήματος καθορίζεται από την δυνατότητα μιας τράπεζας να δανείζει και να λέει ότι οι τράπεζες μπορούν να δημιουργήσουν χρήμα απλώς με την χορήγηση ενός δανείου και επομένως με την δημιουργία μίας κατάθεσης.   Ακόμη στο έργο του Pigou μπορείς να βρεις και το επιχείρημα που έκανα και εγώ ότι η ζήτηση είναι το άθροισμα του εισοδήματος και της μεταβολής στο χρέος.  Ως εκ τούτου υπάρχει μια πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της μεταβολής του χρέους και της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας .   Κατά συνέπεια η αντίληψη μας για τα οικονομικά, πριν την αναθεώρηση τους τις δεκαετίες του 1940-1950 από τους αμερικανούς οικονομολόγους, ήταν πιο ρεαλιστική για την πραγματική λειτουργία του χρηματικού συστήματος.  Τώρα έχουμε αυτό το πρότυπο των παγκοσμίων δανειακών κεφαλαίων που σημαίνει ότι απλά δεν έχουμε να σκεφτούμε τι κάνει ο τραπεζικός τομέας.  Αντιμετωπίζουν τις τράπεζες ως διαμεσολαβητικές μεταξύ αποταμιευτών και δανειοληπτών . Ουσιαστικά, αν θέλετε θεωρούν τις τράπεζες ως μία αγορά στην οποία συναντώνται οι αγοραστές και πωλητές χρήματος.  Δεν υπάρχει απολύτως κανένας ρόλος των ίδιων των τραπεζών όσον αφορά τον καθορισμό της προσφοράς χρήματος.  Αυτό είναι η αντίληψη των νεοκλασικών οικονομικών.

ΝΚ: Ενώ λοιπόν από την μία το πρόβλημα είναι η εσφαλμένη αντίληψη για τον διαμεσολαβητικό ρόλο των τραπεζών, από την άλλη πώς μπορούμε να συμβιβάσουμε την ανάγκη να προληφθεί η δημιουργία πυραμίδων με τον ρόλο των τραπεζών να χορηγούν τις πιστώσεις οι οποίες είναι απαραίτητες στην λειτουργία μίας σύγχρονης καπιταλιστικής οικονομίας;  Κατάργηση της τραπεζικής κλασματικών αποθεματικών; 

SK: Αυτό είναι και το πρόβλημα.  Θα σου δώσω ένα παράδειγμα από την Ισλαμική τραπεζική.  Ήμουν προσκεκλημένος ως εισηγητής σε ένα συνέδριο Ισλαμικής τραπεζικής.   Η όλη ιδέα της Ισλαμικής τραπεζική είναι η πρόληψη της εκμετάλλευσης του οφειλέτη από τον δανειστή.  Εάν κοιτάξεις το Κοράνι θα δεις ότι ο Μωάμεθ ήταν ένας έμπορος που μισούσε να είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους δανειστές που χρηματοδοτούσαν τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του.  Εφεύραν  κάθε πιθανό τρόπο για να πουν ότι εάν πρόκειται να δανείσεις χρήματα θα πρέπει να μοιραστείς και το ρίσκο και εφόσον η επιχείρηση αποτύχει  τότε και η τράπεζα δεν θα πάρει τα χρήματά της.  Αυτό είναι πολύ διαφορετικό από την σύγχρονη πραγματικότητα, όπου εάν η επιχείρηση για κακή της τύχη αποτύχει η τράπεζα θα πάρει τα χρήματά της αφού θα κατάσχει την περιουσία της επιχείρησης.   Όταν ρώτησα λοιπόν αυτή την ομάδα Ισλαμικής τραπεζικής που επενδύονταν αυτά τα «πεφωτισμένα» κεφάλαια, η απάντηση ήταν σε ακίνητα!  Βασικά χρησιμοποιούν ένα σύστημα που υποτίθεται ότι προλαμβάνει την εκμετάλλευση του δανειολήπτη από τον δανειστή για να χρηματοδοτήσουν ακριβώς τις ίδιες φούσκες ενεργητικού και τις πυραμίδες όπως και η μη πεφωτισμένη χρηματοοικονομική που επιβάλει τόκο στην χρηματοδότηση.

Η αίσθηση μου, δεν θα έλεγα για την κατάργηση της τραπεζικής κλασματικών αποθεματικών, αλλά για την κατάργηση της ικανότητας των τραπεζών να δημιουργούν πίστωση και την μεταφορά αυτής της δύναμης στο κράτος, είναι ότι και πάλι θα είχες τράπεζες όπου στο πιο εύκολο πράγμα που θα μπορούσαν να υποπέσουν είναι να δανείσουν για να χρηματοδοτήσουν φούσκες ενεργητικού.  Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι αυτός ο δανεισμός δεν θα καταλήξει σε φούσκες αντί να πηγαίνει σε παραγωγικές επενδύσεις, εκεί δηλαδή που θα θέλαμε πραγματικά να πηγαίνει το χρήμα.  Δεν είμαι ριζοσπάστης με την έννοια ότι είμαι κάποιος που ζητά ουσιαστική κοινωνική αλλαγή επειδή αντιλαμβάνομαι ότι εάν έχεις μία πρόταση για σημαντική αλλαγή στην πραγματικότητα δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για το τι θα συμβεί στην απέναντι της πλευρά.  Η κοινωνία είναι ένας τόπος περίπλοκος.  Θα προτιμούσα να προσπαθήσω να θέσω πολύ απλούς κανόνες που καθιστά δύσκολο, σχεδόν αδύνατο να υπάρχει αυτός ο θετικά αυτοτροφοδοτούμενος σπειροειδή βρόχος μεταξύ του αυξανόμενου επιπέδου δανεισμού και του αυξανόμενου επιπέδου τιμών των στοιχείων ενεργητικού.  Αυτό ισχύει σε κάθε σύστημα, ακόμη και σε εκείνο όπου οι κυβερνήσεις δημιουργούν το χρήμα και οι τράπεζες το δανείζουν χωρίς να δημιουργούν πίστωση.  Αυτές οι τράπεζες θα μπορούσαν να εξακολουθούν να χρηματοδοτούν φούσκες και όταν φυσικά σκάσουν αυτές οι φούσκες τότε η κατηγορία για το σκάσιμο θα βαρύνει τις κυβερνήσεις και όχι τις ίδιες τις τράπεζες.   Το βλέπουμε παράλληλα να συμβαίνει, μιλάνε για την διάσωση της Ελλάδας ενώ στην πραγματικότητα όλοι ξέρουμε ότι διασώζουν τις τράπεζες που δάνεισαν την Ελλάδα.  Τα χρήματα δεν πηγαίνουν καθόλου στην Ελλάδα.

NK: Τι προτείνετε λοιπόν;

SK: Για εμένα υπάρχουν πολλοί τρόποι για να σπάσει ο αυτοτροφοδοτούμενος κύκλος.  Δύο τρόποι που μπορώ να δω να τον σπάνε είναι να υιοθετηθεί κάτι που να έχει αρνητική ανάδραση μεταξύ του επιπέδου του δανεισμού και των τιμών των στοιχείων ενεργητικού.  Αυτό εννοώ όταν μιλώ για περιορισμένη μόχλευση με βάση την πρόσοδο από την ιδιοκτησία.  [Property Income Limited Leverage – P.I.L.L]  Η ιδέα εκεί είναι ότι πρέπει να έχεις έναν απλό τρόπο για να αποτρέψεις μία φούσκα ακινήτων ή να χρησιμοποιήσεις ένα εργαλείο όταν η φούσκα σκάει.  Εάν είχαμε μία φούσκα θα ήταν ένας εύκολος τρόπος να αποκλείσεις εξ’ αρχής εκείνους που δεν θα είχαν την πολυτέλεια να αγοράσουν μία κατοικία.  Σε μέρη όπως η Αγγλία για παράδειγμα, μπορεί να χρειαστούν καταθέσεις £ 400.000 για να αγοραστεί ένα σπίτι και ο οποιοσδήποτε έχει ήδη ωφεληθεί από την έκρηξη και πριν από την κατάρρευση της φούσκας, εύκολα μπορεί να αντλήσει £ 400.000 από προηγούμενες πωλήσεις ακινήτων.  Ας  νομοθετήσουμε ότι το μέγιστο ποσό δανειοδότησης να βασίζεται στην πρόσοδο του στοιχείου ενεργητικού που θα αγοραστεί και όχι στο εισόδημα του δανειολήπτη.  Κάτι ανάλογο θα έπρεπε να ισχύει και για την αγορά μετοχών.  Εκεί πραγματικά θα πρέπει να απαγορευτεί εντελώς ο δανεισμός περιθωρίου.  Θα έλεγα ότι εάν πρόκειται να αγοράσεις μετοχές να το κάνεις με τα δικά σου χρήματα.  Ακόμη δεν είμαι σίγουρος για την ιδέα που αποκαλώ μετοχές ιωβηλαίου.  [Jubilee Shares]  Να υπάρχει δηλαδή περιορισμός στον αριθμό συναλλαγών μίας μετοχής στην δευτερογενή αγορά μετά από τον οποίο η μετοχή δεν θα διαρκεί επ’ αόριστον.

ΝΚ: Τι θα γίνει με την κυριότητα της μετοχής;  Τι θα γίνει μετά την λήξη της προθεσμίας;  Τι θα γίνει με το υποκείμενο περιουσιακά στοιχείο;

SK: Ουσιαστικά πρόκειται για επαναπροσδιορισμό της μετοχής, έτσι ώστε εάν η μετοχή αγοραστεί απευθείας από την εταιρία, να διαρκεί, όπως όλες οι μετοχές, για πάντα μέχρι την πτώση της επιχείρησης.  Όταν όμως πωληθούν από τον αρχικό ιδιοκτήτη, όποιος έχει στην κατοχή του τις μετοχές να τις κατέχει για έναν συγκεκριμένο αριθμό συναλλαγών και έτσι η μετοχή που διαρκεί εις το διηνεκές αλλάζει και υπόκειται σε χρονικό σε περιορισμό, όπως για παράδειγμα μετοχές 50 ετών.  Ως εκ τούτου εάν θα αγόραζες αφού η μετοχή θα έχει πωληθεί κάποιες φορές, αυτό που θα αγόραζες θα ήταν μία ροή εισοδήματος από τα μερίσματα για 50 χρόνια αλλά όχι κεφαλαιακά κέρδη.  Μετά η μετοχή θα ακυρώνεται, η εταιρία όμως θα εξακολουθεί να υπάρχει.  Θα καταργούνταν όπως συμβαίνει με την επαναγορά μετοχών μόνο αυτή την φορά χωρίς να γίνεται πληρωμή με χρήμα.  Θα μπορούσε να υπάρχει και επαναγορά μετοχών στα 50 χρόνια και το άτομο που κατέχει την μετοχή εκείνη την στιγμή να του επιστραφεί η αρχική τιμή αγοράς της αγοράς.

NK: Αναφερθήκατε νωρίτερα στις διασώσεις των τραπεζών και σε ότι συνέβη στην Ελλάδα.  Διασώθηκε ο τραπεζικός τομέας με ένα τεράστιο κοινωνικό κόστος.  Οι τρέχουσες προτάσεις εκκαθάρισης και εξυγίανσης των τραπεζών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριφέρονται, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, στους καταθέτες σαν να ήταν μέτοχοι που θα κληθούν να διασώσουν αφερέγγυες τράπεζες.  Έχουμε δει και τι συνέβη στην Κύπρο.  Τι είδους του καπιταλισμός είναι αυτός που κοινωνικοποιεί τις ζημίες και ιδιωτικοποιεί τα κέρδη;

SK: Αηδιαστικό!  Είναι ανόητο, είναι μια ηλίθια ιδέα!  Είναι καπιταλισμός που διευθύνεται από την άγνοια!  Δεν συνειδητοποιούν ότι αν πραγματικά οι καταθέτες διασώσουν τις τράπεζες ακυρώνονται χρήματα.  Λένε ας «τρέξουμε» τον καπιταλισμό, ας καταστρέψουμε το 40 % των χρημάτων και ας δούμε τι θα συμβεί! Αυτό που συμβαίνει είναι ένα Κραχ!  Πρωτοφανές πόσο ανίδεοι είναι!  Εάν μάθαμε ένα μάθημα από την Μεγάλη Ύφεση είναι να μην αφήνουμε να διαφεύγουν οι  καταθέσεις από τις τράπεζες.  Η καταστροφή των καταθέσεων συρρικνώνει την προσφορά χρήματος και δεν πηγαίνεις απλώς σε μία ύφεση που προκαλείται από το χρέος, πηγαίνεις σε μία ύφεση που προκαλείτε από την καταστροφή χρήματος.  Απίστευτα ηλίθιο!  Δείχνει ακριβώς το τίμημα της άγνοιας που πληρώνουμε για τα οικονομικά.

[Με σοκάρισε όχι τόσο η ρητορική όσο η απουσία αντίστοιχης ρητορικής σε μία Ελλάδα όπου κατεστημένες σκέψεις θέλουν να μας πείσουν ότι δεν είναι επικίνδυνες αυτές οι ανόητες αποφάσεις.]

ΝΚ:  Υπάρχει κάποιο μονοπάτι εξόδου από την λεγόμενη αντισυμβατική νομισματική πολιτική ή είναι η έξοδος ένα βήμα στο κενό;

SK: Αυτό που έχουν κάνει στην πραγματικότητα με το QE δεν είναι ένεση χρημάτων στην οικονομία.  Το μόνο εφικτό μονοπάτι εξόδου είναι ότι όταν σταματήσει ή μειωθεί η ποσοτική χαλάρωση αυτό θα σημάνει ότι τα μακροπρόθεσμα επιτόκια θα αυξηθούν, και ως εκ τούτου, θα αυξηθεί το κόστος του δανεισμού.  Επίσης θα σημάνει ότι περιουσιακά στοιχεία υψηλότερου κινδύνου θα είναι λιγότερο ελκυστικά από ό, τι ήταν προηγουμένως.   Όταν γίνει αυτό, είναι πιθανό να έχουμε μια πτώση στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων.  Πιστεύω ότι όταν αρχίσει να μειώνεται QE θα είναι πολύ θετικό το γεγονός ότι θα υπάρξει μια πτώση της χρηματιστηριακής αγοράς στην Αμερική αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο.  Για τα ίδια τα χρήματα που η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει, εννοώ την ανταλλαγή ομόλογων με αποθεματικά που διακρατούν οι τράπεζες, το μόνο που έχουν να κάνουν είναι να πωλήσουν τα εν λόγω ομόλογα πίσω στις τράπεζες και «σκουπίσουν» τα πλεονάζοντα αποθεματικά.  Όταν γίνει αυτό η κυβέρνηση πρόκειται να πουλήσει τα ομόλογα με ζημία και αυτό θα είναι και πάλι μια άλλη ένεση πίσω στον τραπεζικό τομέα.   Θα είναι σαν ένα πρόγραμμα επαναγοράς των ομολόγων από τις τράπεζες και τις σκιώδεις τράπεζες, μία ακόμη νομισματική μεταβίβαση από την Federal Reserve και τις άλλες Κεντρικές Τράπεζες στον τραπεζικό τομέα που θα καταγράψει επιπλέον κέρδη από αυτήν.

NK: Η ποσοτική χαλάρωση, όπως έχει εφαρμοστεί, δεν είναι η λύση.  Η επίπτωση από το tapering θα είναι η απομόχλευση;

SK: Τελικά ναι, θα υπάρξει ουσιαστικά αντιστροφή της τάσης στις αγορές περιουσιακών στοιχείων.   Είναι πιθανό να υπάρξει κάποια απομόχλευση σε κάποιο βαθμό.  Οι άνθρωποι που δανείστηκαν για να μπουν στην αγορά μετοχών, θα διαπιστώσουν ότι χάνουν χρήματα και θα αναγκαστούν να απομοχλεύσουν.  Εάν υπάρξουν οχλήσεις για κάλυψη των ελάχιστων περιθωρίων, και αυτή την στιγμή υπάρχει τέτοια δυναμική στην Αμερική επειδή τα χρέη από τους λογαριασμούς περιθωρίων είναι κοντά σε ιστορικά ύψη για μια ακόμη φορά, όταν συμβεί λοιπόν αυτό ο ευκολότερος τρόπος διαφυγής δεν θα ήταν να ρευστοποιηθούν μετοχές, αλλά να ρευστοποιηθούν άλλα περιουσιακά στοιχεία.  Αυτό θα «εξαερώσει» επίσης και την αγορά ακινήτων.   Αυτό που συμβαίνει στην Αμερική είναι μία πιστωτική έκρηξη στην πραγματική οικονομία που είναι που η αιτία γιατί η οικονομία ανακάμπτει τόσο πολύ.  Ιδιαίτερα ο δανεισμός των επιχειρήσεων έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό.  Αλλά την ίδια στιγμή, οι λογαριασμοί περιθωρίων έχουν αρχίσει να υποχωρούν.  Μερικές εβδομάδες ακόμη και οι τιμές των μετοχών πραγματικά θα αρχίσουν να διορθώνουν.

ΝΚ: Ας μιλήσουμε λίγο για την Ευρώπη.  Σε ένα άρθρο πέρυσι γράψατε ότι «το ευρώ είναι το εθνικό νόμισμα μιας χώρας που δεν υπάρχει» και ως εκ τούτου δεν είναι ένα νόμισμα.  Προτείνατε το ευρώ να γίνει το Ειδικό Τραβηχτικό Δικαίωμα (SDR) της Ευρώπης.  Αν δεν υιοθετηθεί η ιδέα ενός παράλληλου νομίσματος, βλέπετε άλλη διέξοδο από την κρίση για την ευρωζώνη εάν πρόκειται η ενιαία αγορά να παραμείνει τουλάχιστον άθικτη ή η Ευρωζώνη τελικά θα καταρρεύσει;

SK: Δεν ξέρω πώς τα καταφέρνουν οι άνθρωποι στην Ελλάδα με αυτό το επίπεδο της ανεργίας αυτή τη στιγμή καθώς η μείωση των εισοδημάτων τροφοδοτεί περισσότερες εντάσεις.  Φαίνεται απολύτως παράλογο εάν ο κόσμος το ανέχεται αυτό.  Νομίζω ότι σε κάποιο σημείο αυτό θα δώσει την ευκαιρία να τροφοδοτηθούν φασιστικές δυνάμεις .  Η δεξιά κάνει το σωστό πράγμα για τους λάθος λόγους στο σωστό χρόνο.  Αυτή είναι η δική μου ανησυχία, ότι σε κάποιο στάδιο η κοινωνική πίεση θα πάρει τέτοιες διαστάσεις, όπου κόμματα όπως η Χρυσή Αυγή θα πάρουν τον επαρκή αριθμό των ψήφων που χρειάζονται για να σχηματίσουν κυβέρνηση και να κάνουν τα συνηθισμένα πράγματα που κάνουν.  Υπάρχει ένα τέτοιο πολιτικό αδιέξοδο στην Ευρώπη για την αναγκαιότητα διατήρησης  του ευρώ ως ένας τρόπος για τη διατήρηση της ευρωπαϊκής ενότητας, η πραγματικότητα  όμως είναι ότι αυτό διαλύει την Ευρώπη.  Μπορεί επίσης να υπάρξει μια βραχυπρόθεσμη ανάκαμψη από το χαμηλό επίπεδο που έχει οδηγηθεί η Ελλάδα αλλά και η Κύπρος έως τώρα.  Ανάκαμψη από το επίπεδο εκείνο όπου ξαφνικά φαίνονται φθηνές στους ανθρώπους για διακοπές ή φαίνονται φθηνές οι πωλήσεις γεωργικών προϊόντων.  Να εισπράξετε έτσι ένα μέρισμα από αυτήν την ανάκαμψη έτσι ώστε να μην πιάσετε εντελώς τον πυθμένα.  Στην συνέχεια μπορείτε να ανακάμψετε με την βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία παραδόξως θα πιστωθεί η ανάκαμψη που θα σας βοηθήσει να επιπλεύσετε για λίγο περισσότερο χρόνο.  Φυσικά όταν συνεχίζουν να συμπιέζουν τα εισοδήματα των ανθρώπων και συνεχίζουν να υπάρχουν τόσο υψηλά επίπεδα ανεργίας το πιο πιθανό είναι είτε σε κάποιο σημείο να υπάρξει κοινωνική κατάρρευση είτε λογικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις  από τις υφιστάμενες πολιτικές δυνάμεις.

ΝΚ:  Οι επιλογές μας είναι, ένα εθνικό νόμισμα, ένα παράλληλο νόμισμα ή δεν υπάρχει μέλλον στην Ευρωζώνη, αν δεν κάποιου είδους μεταρρύθμιση προς την κατεύθυνση της δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης;

SK: Ναι το οποίο δεν μπορώ να το  δω να συμβαίνει.  [τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης]

ΝΚ: Λιτότητα για την ανάπτυξη.  Φαίνεται παράδοξο.  Στην Ελλάδα υπάρχει μείωση ονομαστικού ΑΕΠ κατά 21%, η ανεργία έχει αυξηθεί από περίπου 8% σε σχεδόν 28%, τα δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα έχουν μειωθεί κατά περίπου 20% από το μέγιστο ύψος τους, οι αμοιβές μειώθηκαν κατά 32,5%, οι επενδύσεις έχουν καταρρεύσει , άμεσοι και έμμεσοι φόροι έχουν αυξηθεί σε αφόρητη επίπεδα, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ανέρχονται σε περίπου 35%, υπάρχει ένα τεράστιο κενό καταθέσεων-χορηγήσεων, οι τράπεζες , παρά την ανακεφαλαιοποίηση τους συνεχίζουν να μειώνουν τις πιστώσεις και οι αναλογίες τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού χρέους προς το ΑΕΠ σταθερά επιδεινώνονται.  Μία οικονομία ερείπιο.  Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το δημόσιο χρέος μας είναι πλέον εξωτερική και κρατείται κυρίως από τις χώρες της Ευρωζώνης, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ, είτε παραμείνουμε στην Ευρωζώνη είτε υπάρχει βιώσιμη λύση χωρίς σημαντικό κούρεμα του χρέους; Η υποτίμηση ενός εθνικού νομίσματος δεν θα επιδεινώσει το πρόβλημα;

SK: Δεν νομίζω ότι θα κάνει το πρόβλημα χειρότερο.  Αυτό που περιγράφεις είναι μια τραγική κατάσταση.  Όλα προκλήθηκαν από την μειωμένη προσφορά και κυκλοφορία χρήματος.  Έχεις δάνεια που υπερβαίνουν τις καταθέσεις εξαιτίας αυτής της εσωτερικής υποτίμησης, ενώ διατηρείς παράλληλα τα δάνεια.

ΝΚ: Είναι χρήματα που έφυγαν από τη χώρα.

SK: Ναι, στη Γερμανία και στη Γαλλία κυρίως.  Αυτό είναι η τρομακτική εικόνα της δεκαετίας του 1930 που  επαναλαμβάνεται σήμερα.  Αυτό είναι αυτό που έφερε τον Χίτλερ στην εξουσία. Αρνήθηκε να πληρώσει τα χρέη. Με την άρνησή του να πληρώσει τα χρέη ήρθη η τεράστια οικονομική επιβάρυνση.

ΝΚ: Τελικά είναι αδιάφορο αν θα μείνουμε ή φύγουμε από την Ευρωζώνη, εκτός αν υπάρχει ένα κούρεμα ή ένα ιωβηλαίο του χρέους.

SK: Αυτό είναι σωστό.  Σίγουρα!

NK: Πιστεύετε ότι είναι πολιτικά εφικτό αυτή τη στιγμή; Είναι πολιτικά εφικτό για την Μέρκελ να πάει στους Γερμανό φορολογούμενους και να πει ότι αν θέλουμε να βγούμε από αυτό το χάος πρέπει να κουρέψουμε το ελληνικού χρέους;

SK: Δεν νομίζω ότι αυτό πρόκειται να συμβεί με τους σημερινούς πολιτικούς ηγέτες.  Όλoι είναι εντελώς παθιασμένοι με τη διατήρηση του ευρώ, αλλά αν κάποιος θέλει να σπάσει τους πολιτικούς κανόνες είναι πολιτικά εφικτό.

NK: Ακόμη και μονομερώς σε περίπτωση που σταματήσει η Ελλάδα την εξυπηρέτηση του χρέους εάν δεν γίνει αποδεκτή η διαπραγμάτευση;

SK: Αν το κάνουν δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να κάνει το ΝΑΤΟ, η ΕΕ δεν μπορεί να κάνει κάτι για να σταματήσει κάποιον που λέει ότι δεν πρόκειται να πληρώσει τα χρέη.  Αν γίνει αυτό, τότε ενεργοποιούνται όλες οι επιφυλάξεις που αποτελούν μέρος των συμβάσεων ομολόγων και αυτό είναι αυτόματη χρεωκοπία.  Δεν υπάρχει κανένας τρόπος ότι με τους σημερινούς πολιτικούς ηγέτες, θα γίνει, αλλά δεν υπάρχει και κανένας τρόπος ώστε να μπορεί να σταματήσει κάποιος κάποιον άλλο να το κάνει.  Σπάς τους κανόνες.  Η Ισλανδία έκανε το ίδιο πράγμα, αρνήθηκε να εξυπηρετήσει το χρέος.

ΝΚ: Αυτό σημαίνει έξοδο από την Ευρωζώνη.

SK: Η Ισλανδία είχε την ελευθερία επειδή δεν ήταν μέλος της ευρωζώνης, αλλά το ίδιο ισχύει ακόμα και αν είσαι μέλος της ευρωζώνης.  Αυτό που θα κάνουν είναι να κατάσχουν ελληνικά περιουσιακά στοιχεία στο εξωτερικό, που σίγουρα δεν μπορεί να τους αποτρέψεις να το κάνουν.  Είναι ένα πολιτικό ζήτημα, αλλά αυτό δεν είναι ένα μείζον θέμα για την εργατική τάξη στην Ελλάδα.  Είναι ένα ζήτημα για την άρχουσα τάξη, αλλά όχι για την εργατική τάξη.

[Όση ώρα γίνονταν αυτή η συζήτηση στο μυαλό μου στριφογύριζε η καχυποψία η οποία περιβάλει την επιχειρηματολογία υπέρ της επιστροφής στο εθνικό νόμισμα.  Ουκ ολίγα έχουν γραφτεί για τον πόλεμο ευρώ-δολαρίου πέρα βέβαια από τα συνήθη εσωτερικά μας επιχειρήματα.  Έπρεπε να βρω έναν τρόπο να υπερβώ αυτή την καχυποψία του άσπρου-μαύρου.]

ΝΚ: Υπάρχει κάποιος κύκλος πιστωτικής έκρηξης και κατάρρευσης που έχει ως αφετηρία τους κανόνες της Βασιλείας περί κεφαλαιακής επάρκειας;

SK: Ω, ναι!  Καθόμουν δίπλα στον Bill White στο συνέδριο του Institute of New Economic Thinking στο Βερολίνο περίπου 1,5 χρόνο πριν και προέκυψε η συζήτηση της Βασιλείας ΙΙΙ.  Έσκυψε προς το μέρος μου και μου είπε, ότι όταν έλαβε στο γραφείο του τους κανόνες της Βασιλείας ΙΙ κόντεψε να λιποθυμήσει.  Ο White καταλαβαίνει τον Minsky, αν όχι καλύτερα από εμένα, σίγουρα όσο και εγώ.  Είπε ότι η όλη ιδέα για την προσπάθεια να καθοριστούν ποια στοιχεία του ενεργητικού ήταν ασφαλή επρόκειτο να οδηγήσει σε μόχλευση των στοιχείων αυτών από τον τραπεζικό τομέα.

ΝΚ: Από τις πρώτες συζητήσεις μεταξύ της Τράπεζας της Αγγλίας και της Federal Reserve το 1986 που είχαν ως αποτέλεσμα τη πρώτη συμφωνία της Βασιλείας, φαίνεται να υπάρχει ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο εθνικής απορρύθμισης-υπερεθνικής ρυθμιστικής εποπτείας το οποίο ίσως και να οδηγεί σε κύκλους πιστωτικής έκρηξης και συρρίκνωσης.

SK:  Ένα από τα αποτελέσματα της Βασιλείας ήταν η ενθάρρυνση των τραπεζών να πωλούν τιτλοποιημένα δάνεια και να μην τα εμφανίζουν στα βιβλία τους.  Υπάρχει και μία έκρηξη τιτλοποιήσεων που οφείλεται στο ρυθμιστικό πλαίσιο.  Οι τιτλοποιήσεις υπόκεινταν και αυτές στον μύθο ότι μπορείς να μειώσεις τον κίνδυνο με την ανακατανομή του ή να μειώσεις την αβεβαιότητα μειώνοντας την κατοχή ενεργητικού που η μελλοντική του αξία είναι αβέβαιη.  Είναι τρελό αλλά αυτό ακριβώς έχει γίνει!  Δεν μπορείς να υποεκτιμήσεις τον βαθμό που οι τράπεζες θα κάνουν arbitrage ρυθμιστικού πλαισίου [!] αλλά οι εποπτικές αρχές αυτό ακριβώς κάνουν.  Εάν βασιστείς στις ρυθμιστικές αρχές για να επιβάλεις ρυθμίσεις θα το κάνουν είτε πολύ αργά είτε πολύ χάλια. Θα δημιουργήσουν κανόνες όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να τους αξιοποιούν και να τους αποφεύγουν χωρίς να παραβαίνουν τον νόμο.  Τελικά αποτυγχάνουν να ελέγξουν αυτό που υποτίθεται ότι επιθυμούν να ρυθμίσουν.  Παρά την δική μου κριτική θεώρηση απέναντι στον νόμο, χρειάζεται κάτι πιο απλό, όπως ένας δικαστής ο οποίος μπορεί να αποφασίσει εάν παραβιάσεις αυτό τον νόμο τότε φυλακίζεσαι.  Είναι πιο δύσκολο να διαφθείρεις τους δικαστές από το κάμψεις τις ρυθμιστικές αρχές και είναι πιο πιθανό ότι κάτι απλό θα είναι πιο αποτελεσματικό από αυτό που προσπαθούν να πετύχουν οι ρυθμιστικές αρχές.

ΝΚ: Εάν ένα θεσμικό όργανο όπως η BIS η οποία δεν λογοδοτεί σε κανέναν, σε αντιδιαστολή με το ΔΝΤ όπου υπάρχει αντιπροσώπευση, μπορεί να επιβάλει τραπεζικές ρυθμίσεις που οδηγεί σε απομόχλευση, η οποία από τη μία πλευρά ίσως είναι επιθυμητό αποτέλεσμα, δεδομένου ότι ο στόχος είναι να μειωθούν οι κίνδυνοι, αλλά από την άλλη πλευρά πυροδοτεί πιστωτική συρρίκνωση.

SK: H BIS είναι η ιδιωτική εκδοχή ενός γραφείου συμψηφισμού.  Θα ήθελα να δω κάτι που θα δημιουργούσε μία Διεθνή Ένωση Εκκαθάρισης ειδικά ως οργανισμό που θα διευκολύνει τις χρηματοοικονομικές ροές διεθνώς προς την κατεύθυνση της υποστήριξης του εμπορίου αντί να έχουμε έναν οργανισμό που προσπαθεί να ρυθμίσει τη συμπεριφορά των τραπεζών.  Αναφέρθηκες στο 1986 πριν από λίγο.  Οι συνέπειες του κραχ του ‘87 και μετά το τέλος του, όταν οι κεντρικές τράπεζες προσπάθησαν να χειραγωγήσουν ενεργά την πραγματική οικονομία, βασίστηκαν σε ένα εντελώς λανθασμένο υπόδειγμα για το πώς λειτουργεί πραγματικά η οικονομία.  Αυτό είναι που πραγματικά εκτόξευσε την σημερινή φούσκα.  Είναι ένα σημάδι ότι αν δεν ξέρεις τι κάνεις, δεν πρόκειται να κάνεις καλά ότι και να κάνεις.  Επιπλέον, δεν νομίζω ότι η BIS είναι ένας αποτελεσματικός μηχανισμός.  Θα είναι πολύ καλύτερα αν γίνει ένας μηχανισμός που θα διευκολύνει το εμπόριο αντί να προσπαθεί να το ελέγξει.  Τελικά οδηγηθήκαμε σε καταστάσεις που οι άνθρωποι μπορούν να εκμεταλλευτούν και να δημιουργήσουν φούσκες όπως και γίνεται από το 1987.

[Όλα αυτά φέρνουν στο μυαλό το Bretton Woods και τον Keynes ο οποίος, μαζί με την δημιουργία μίας Διεθνούς Ένωσης Εκκαθάρισης, είχε προτείνει ότι κορωνίδα της νομισματικής αρχιτεκτονικής θα έπρεπε να είναι η υιοθέτηση ενός παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, κάτι το οποίο αρνήθηκαν οι Αμερικανοί και ο Harry Dexter White.]

ΝΚ: Χρειαζόμαστε το bancor όπως το περιέγραψε ο Keynes;

SK: Ναι, το χρειαζόμαστε.  Είναι η απουσία του ο μείζον λόγος για τους οποίους το σύστημα έγινε τόσο εντελώς τρελό, ακριβώς επειδή επιτρέπουμε ένα εθνικό νόμισμα [το δολάριο] να χρησιμοποιηθεί για το διεθνές εμπόριο.  Αυτό ακριβώς επέτρεψε τη συγκεκριμένη χώρα [Αμερική] να κάνει κατάχρηση των κανόνων του χρήματος όπως και έχουν κάνει, αλλά φυσικά, τελικά όμως με ζημία του ίδιου του νομίσματος.  Πιστεύω ότι μεγάλο μέρος της απογύμνωσης των ΗΠΑ από τον μεταποιητικό τομέα, είναι η ικανότητα τους να αγοράζουν αγαθά με μόνο την εμπορική δύναμη του νομίσματός τους και όχι από τη βιομηχανική δύναμη της οικονομίας τους.  Θα υπήρχε πολύ μικρότερο πρόβλημα με το bancor από ότι έχουμε με το αμερικανικό δολάριο ως διεθνές αποθεματικό νόμισμα.  Είναι ευχάριστο που ο κυβερνήτης της κινεζικής Κεντρικής Τράπεζας πρότεινε την υιοθέτηση ενός διεθνούς αποθεματικού νομίσματος το 2009.  Πρέπει να αναθεωρήσουμε το Bretton Woods και να ζητήσουμε από τον Θεό αυτή την φορά να μην πραγματοποιηθεί στην Αμερική!  Αν συμβεί αυτό, τότε τουλάχιστον θα επιχειρηματολογήσουμε υπέρ ενός λογικού συστήματος αντί ενός που βρίσκεται στα χέρια της Αμερικής.

ΝΚ:  Άρα χρειαζόμαστε ένα νέο Bretton Woods.

SK: Ναι, αλλά όχι στο Bretton Woods!

[Πείστηκα ότι οι προηγούμενες σκέψεις του δεν είχαν ως αφετηρία την προώθηση των συμφερόντων των ΗΠΑ και του «καλού» δολαρίου μέσω της διάλυσης της ευρωζώνης και του «κακού» ευρώ.  Ίσως πλέον το μόνο εμπόδιο που μένει είναι να υπερβεί κανείς την συνομωσιολογία που περιβάλει την υιοθέτηση ενός παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος.]

ΝΚ: «H Ayn Rand είναι τρελή» είχατε πει σε μία συνέντευξη.  Η ανθρωπότητα [στηρίχτηκε] πάντα σ’ έναν συνδυασμό του ανταγωνισμού με τον αλτρουισμό.  Υπάρχει Ιθάκη και ελπίδα για τον John Galt ή είναι αδύνατο να αποδράσουμε από την απελπισμένη αναζήτηση για την μυθική Ατλαντίδα;

SK: Μπορούμε να ξεφύγουμε.  Χρειαζόμαστε ένα πιο σύνθετο όραμα για το πώς λειτουργεί η οικονομία και η κοινωνία από τις απλουστευμένες αντιλήψεις της Ayn Rand και του Milton Friedman.  Το πρόβλημα είναι η κυριαρχία αυτών των απλοϊκών αντιλήψεων για περίπλοκα συστήματα.  Αυτή η απλούστευση υπερτονίζει την σημασία του ανταγωνισμού και υποβαθμίζει την σημασία της συνεργασίας για την φύση της ανθρώπινης κοινωνίας και του ανθρώπου.  Δεν είμαστε homo economicus ούτε η κοινωνία είναι μία εντελώς οικονομική κοινωνία.  Ένα όραμα τόσο συνεργασίας όσο και ανταγωνισμού είναι απαραίτητο για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας.  Εάν το βρούμε, πιστεύω ότι θα λειτουργήσουμε ικανοποιητικά αλλά εν τω μεταξύ η άλλη μεγάλη πρόκληση που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε είναι αυτή της κλιματικής αλλαγής.  Δεν υπάρχει τρόπος να επιλύσουμε αυτό το πρόβλημα με ανταγωνισμό και αυτό περισσότερο από όλα θα μας ωθήσει να συνεργαστούμε.  Δεν σημαίνει λοιπόν ότι θα έχουμε ξεφύγει εάν επιλύσουμε την χρηματοοικονομική κρίση, απλά θα προχωρήσουμε στην επόμενη.

Κάπου εδώ τελείωσε η συζήτηση.  Δεν ξέρω εάν μπόρεσα να αποτυπώσω την σκέψη του.  Είναι δεκάδες τα σημεία που θα μπορούσε κάποιος να συνεχίσει να συζητάει και να ρωτάει.  Νοιώθω ότι δεν αναδείχτηκε επαρκώς η θέση του για τον ρόλο που παίζει η μεταβολή και η επιτάχυνση ή επιβράδυνση του ιδιωτικού χρέους, καθώς και η πιστωτική δραστηριότητα των τραπεζών στην οικονομική ανάπτυξη και ύφεση.

Ίσως πάλι αυτό που αναδύεται από αυτή την συζήτηση είναι ότι τα επιχειρήματα υπέρ της επιστροφής σε ένα εθνικό νόμισμα συνυπάρχουν με την επιχειρηματολογία υπέρ της καθιέρωσης ενός νέου παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος.  Ίσως από την άλλη όσοι επιχειρηματολογούν υπέρ του ευρώ να μπορέσουν να δουν ότι τα αδιέξοδα είναι της ευρωζώνης και ότι δεν υπάρχει κάποια συνομωσία κατά του ευρώ.  Λύση πάντως στο ελληνικό πρόβλημα χωρίς κούρεμα χρέους δεν υπάρχει είτε εντός είτε εκτός.  Σίγουρα σε αυτή την συζήτηση με καταδίωξε η μανία μου να εντάξω τον ρόλο που παίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο και οι κανονισμοί εποπτείας στην εμφάνιση κρίσεων.  Και σίγουρα αυτή η συζήτηση θα είχε πάρει άλλη τροπή εάν μία εργασία από ερευνητές του ΔΝΤ είχε δημοσιευτεί λίγες ημέρες πιο νωρίς.  Καθώς έγραφα αυτές τις γραμμές δημοσιεύτηκε μία μελέτη, όχι ειδικά για την Ελλάδα, που αποδεικνύει ότι το βάθος της ύφεσης μπορεί να ερμηνευτεί από την αλλαγή του ρυθμιστικού πλαισίου.  «Το ευρώ είναι το νόμισμα μίας χώρας που δεν υπάρχει» και ένα από τα διλήμματα είναι εάν θα επανιδρύσουμε το όραμα για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης.  Ο Steve Keen δεν το βλέπει πιθανό.

---

Δημοσιεύτηκε www.capital.gr , 29.01.2014